Peningamál - 01.11.2002, Qupperneq 94

PENINGAMÁL 2002/4 93
Spilling er þrengra hugtak sem snýr að hugsanlegri
misnotkun valdhafa á almannafé eða aðstöðu. Þessi
tvö hugtök eru nátengd því að það umhverfi sem
skortir stjórnfestu getur verið gróðrarstía fyrir hvers
kyns spillingu. Orsök spillingar er oft efnahagslegs
eðlis og afleiðingarnar líka, því að spilling er skaðleg
öllu efnahagskerfinu. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
leggur mikið upp úr því að góð stjórnfesta ríki hjá
aðildarlöndum sínum og hefur látið þessi mál til sín
taka. Góðir stjórnarhættir auka líkurnar á því að efna-
hagskerfið sé skilvirkt. Sjóðurinn hefur stuðlað að
vönduðum stjórnunarháttum meðal annars með því
að aðstoða aðildarríkin við að auka gagnsæi opin-
berrar stjórnsýslu og hindra spillingu. Fjallað er um
þennan málaflokk í árlegum skýrslum um efnahags-
mál í aðildarríkjunum í kjölfarið á reglubundnum
heimsóknum sérfræðinga sjóðsins. Auk þess hefur
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn í samvinnu við Alþjóða-
bankann unnið skipulega að því að hindra peninga-
þvætti og fjármögnun hryðjuverka.
7. Gagnsæi
Mikið hefur verið lagt upp úr því undanfarin misseri
að auka gagnsæi (e. transparency) bæði hjá opinber-
um aðilum og fyrirtækjum. Góður og greiður að-
gangur að upplýsingum er mikilvægur fyrir hvers
kyns stefnumótun og aðhald enda virðist hagsæld
vera meiri hjá ríkjum sem hafa tileinkað sér slík
vinnubrögð. Sjóðurinn hefur m.a. beitt sér fyrir setn-
ingu reglna um gagnsæi peningamála og ríkisfjár-
mála.7
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur einnig lagt sitt
af mörkum til að auka gagnsæi stofnunarinnar. Fyrir
tæpum tíu árum birti sjóðurinn aðeins brot af þeim
gögnum sem þar urðu til. Nú er hins vegar greiður
aðgangur að vinnu sérfræðinga sjóðsins á heimasíðu
hans.8 Nánast öll stefnumótandi vinna er birt á
heimasíðunni og um 60% skýrslna sem fjalla um
hagkerfi einstakra ríkja eru gefnar út á opinberum
vettvangi. Öll iðnríkin láta birta sínar skýrslur og
flest ríkin í Mið- og Austur-Evrópu. Aftur á móti
birta aðeins 20% ríkja í Mið-Austurlöndum, 36% í
Asíu og 46% í Afríku skýrslur sjóðsins um hagkerfi
viðkomandi ríkja. Sjóðurinn hvetur aðildarríki sín
eindregið til að birta opinberlega skýrslur sem hann
vinnur. Jafnframt er birt opinberlega öll innri endur-
skoðun á starfi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Samstarf Norðurlanda og Eystrasaltsríkja
Ísland á samstarf við Norðurlöndin og Eystrasalts-
ríkin á vettvangi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Norður-
löndin hafa starfað saman í áratugi á vettvangi sjóðs-
ins en Eystrasaltsríkin gengu til liðs við þau árið
1992 eftir að þau höfðu hlotið aðild að sjóðnum.
Saman mynda þessi ríki eitt af 24 svokölluðum kjör-
dæmum (e. constituencies) sjóðsins. Ísland gegnir
forystuhlutverki í kjördæminu árin 2002 og 2003. Í
fjárhagsnefnd sjóðsins á hvert kjördæmi einn fulltrúa
sem er ráðherra eða seðlabankastjóri. Geir H.
Haarde, fjármálaráðherra, tók sæti í fjárhagsnefnd-
inni fyrir hönd kjördæmisins til tveggja ára í upphafi
árs 2002. Hvert kjördæmi velur einn fulltrúa í fram-
kvæmdastjórn sjóðsins og í ársbyrjun 2002 tók
Ólafur Ísleifsson, framkvæmdastjóri alþjóðasviðs
Seðlabankans, sæti í henni. Jafnframt stýrir Ólafur
skrifstofu kjördæmisins í Washington en á henni
starfa sérfræðingar frá Norðurlöndum og Eystrasalts-
ríkjum.
Fjárhagsnefnd Norðurlanda og Eystrasalts-
ríkjanna (e. Nordic Baltic Monetary and Financial
Committee) fjallar einkum um samstarf landanna á
vettvangi sjóðsins og mótar megináherslur kjör-
dæmisins. Í henni sitja tveir fulltrúar frá hverju land-
anna. Ingimundur Friðriksson, nú seðlabankastjóri,
varð formaður nefndarinnar í byrjun árs 2002 en auk
hans situr Ólafur Davíðsson ráðuneytisstjóri í for-
sætisráðuneytinu í nefndinni fyrir hönd Íslands.
Undir þessari nefnd starfar varafulltrúanefnd sem í
sitja fulltrúar allra landanna átta.
Forystuhlutverki Íslands í kjördæminu tilheyrir
meðal annars að annast samræmingu á afstöðu kjör-
dæmisins til helstu mála sem til umfjöllunar koma í
framkvæmdastjórn sjóðsins hverju sinni og er það
viðfangsefni í höndum Seðlabankans. Fyrir fundi
framkvæmdastjórnar eru sjónarmið kjördæmisins í
mikilvægum málum samræmd á vettvangi seðla-
banka og fjármála- eða efnahagsráðuneyta Norður-
landa og Eystrasaltsríkja. Að öðru leyti undirbýr
skrifstofa kjördæmisins í sjóðnum afstöðu kjör-
dæmisins í samræmi við viðurkennda stefnu þess.7. Sjá grein um gagnsæi í Peningamálum 2000/3.
8. http://www.imf.org.