Peningamál - 01.08.2003, Síða 26

PENINGAMÁL 2003/3 25
Viðauki 1 Viðkvæmnistuðull verðhjöðnunar
Á síðustu árum hefur athygli hagfræðinga beinst í
auknum mæli að verðhjöðnun1 og þeirri hættu á al-
mennum samdrætti í efnahagslífinu sem af henni gæti
leitt. Telja sumir að verðhjöðnun sé helsta ástæða
langvarandi efnahagserfiðleika í Japan upp á síð-
kastið, en talsverður þrýstingur hefur verið á verð-
lagslækkanir þar og víðar í Asíu. Nú eru menn einnig
farnir að sjá ýmis merki þróunar í sömu átt sumstaðar
á Vesturlöndum. Mikil gengislækkun á hluta-
bréfamörkuðum, vaxandi framleiðsluslaki ásamt
ýmsum ytri áföllum og hægari efnahagsbata en vonir
stóðu til eru allt þættir sem valdið hafa mönnum
áhyggjum um komandi verðlagsþróun.
Síðastliðið vor gaf Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
(IMF) út skýrslu þar sem fjallað er um verðhjöðnun í
heiminum í dag.2 Í þeirri skýrslu er gerð tilraun til að
meta hverjar eru orsakir og afleiðingar verðhjöðnun-
ar, hversu mikil hætta er á slíku ástandi í ýmsum
löndum og hvernig best megi bregðast við ef ákveðin
hættumerki eru komin fram í viðkomandi hagkerfi.
Áhættumatið var framkvæmt með þrennum hætti.
Í fyrsta lagi var reiknaður út svonefndur „viðkvæm-
istuðull verðhjöðnunar“ (e. index of deflation vulner-
ability) fyrir hvert ríki sem könnunin náði til, en það
voru 35 ríki sem í heild ná yfir 90% af vergri lands-
framleiðslu (VLF) heimsins. Í öðru lagi var notast við
væntingabætta Phillipskúrfu til að meta hve mikla
aukningu í framleiðsluslaka og atvinnuleysi þurfi til
að koma af stað verðhjöðnun í sjö af stærstu iðnríkj-
um heims.3 Loks var efnahagsástandið í Kína skoðað
sérstaklega og lagt mat á hversu mikla hættu megi
telja af útbreiðslu verðhjöðnunar yfir í fleiri hagkerfi
þaðan.
Viðkvæmnistuðull verðhjöðnunar var reiknaður
út með því að skoða þróunina í verðlagi, framleiðslu,
peninga- og fjármálastærðum og á hlutabréfamörk-
uðum út frá ákveðnum afmörkuðum forsendum sem
taldar voru vísar að tilhneigingu til almenns samdrátt-
ar. Í heild voru athugaðar 11 mismunandi mælingar
og fékk hver mæling gildið 1 ef hún var talin vísir að
verðhjöðnun en annars gildið 0. Eftirfarandi atriði
voru mæld:
1. Hvort árshækkun vísitölu neysluverðs hafi verið
minni en 0,5%.
2. Hvort árshækkun verðvísitölu VLF hafi verið
minni en 0,5%.
3. Hvort árshækkun kjarnavísitölu neysluverðs hafi
verið minni en 0,5%.
4. Hvort lækkun framleiðsluspennu eða aukning
framleiðsluslaka hafi verið meiri en 2 prósentur
síðastliðna fjóra ársfjórðunga.
5. Hvort núverandi framleiðsluslaki sé meiri en 2%.
6. Hvort hagvöxtur síðastliðinna þriggja ára hafi
verið minni en meðalhagvöxtur áratugarins þar á
undan.
7. Hvort lækkun hlutabréfavísitölu hafi verið meiri
en 30% á síðastliðnum þremur árum.
8. Hvort hækkun á raungengi gjaldmiðils viðkom-
andi ríkis hafi verið yfir 4% s.l. ár.
9. Hvort vöxtur útlána til atvinnuvega og heimila sl.
ár hafi verið minni en vöxtur VLF yfir sama tíma-
bil.
10. Hvort útlánaaukning síðastliðinna þriggja ára til
atvinnuvega og heimila hafi verið minni en 10%.
11. Hvort peningamagn (M3) hafi vaxið hægar en
grunnfé sem nemur 2% eða meira síðastliðna átta
ársfjórðunga.
Viðkvæmnistuðull viðkomandi lands fékkst síðan
með því að reikna hlutfall mældra gilda af heild.4
Þetta hlutfall var mælt með tvennum hætti. Annars
vegar óvegið þannig að mælingarnar 11 voru allar
jafngildar og hins vegar vegið þannig að mælingar á
þróun hlutabréfaverðs og útlánum fengu hærri gildi
eftir mikilvægi þeirra stærða í viðkomandi hagkerfi.
4. Þannig væri t.d. land þar sem allar mælingar skilgreindust sem vísir
að verðhjöðnun með viðkvæmnistuðulinn 11/11=1 o.s.frv.
1. Verðhjöðnun er skilgreind sem viðvarandi lækkun almenns verðlags,
þ.e.a.s. andstæða verðbólgu sem er skilgreind sem viðvarandi hækkun
almenns verðlags. Til nánari útskýringar á hugtakinu er hér vísað í
rammagrein 3 bls. 26 í Peningamálum 2003/1 þar sem hugtakinu
verðhjöðnun eru gerð nokkuð ítarleg skil.
2. Skýrslan heitir ,,Deflation: Determinants, Risks, and Policy Options –
Findings of an Interdepartmental Task Force“ og er að finna á síðunni
http://www.imf.org/external/pubs/ft/def/2003/eng/043003.htm
3. Þ.e. Bandaríkjunum, Bretlandi, Frakklandi, Ítalíu, Japan, Kanada og
Þýskalandi.