Peningamál - 21.05.2014, Blaðsíða 13

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
2
13
Sveiflur í verðbólgu og hagvexti hafa smám saman minnkað
Frá því að efnahagsbatinn hófst snemma árs 2010 hefur framleiðslu­
tapið í kjölfar fjármálakreppunnar að stórum hluta verið endurheimt
og verulega hefur dregið úr atvinnuleysi. Verðbólga, sem jókst mjög
í kjölfar gjaldeyriskreppunnar, hefur einnig hjaðnað og er nú komin
í verðbólgumarkmið Seðlabankans. Eftir því sem lengra hefur liðið
frá fjármálakreppunni hafa sveiflur í hagvexti og verðbólgu að sama
skapi minnkað.
Þetta má sjá á mynd 1 sem sýnir þróun sveiflna í verðbólgu og
hagvexti frá því að verðbólgumarkmiðið var tekið upp snemma árs
2001 til fjórða ársfjórðungs í fyrra. Tímabilinu er skipt upp í fjögur
jafnlöng liðlega þriggja ára tímabil.1 Fyrstu tvö tímabilin ná annars
vegar frá fyrsta fjórðungi 2001 til fyrsta fjórðungs 2004 og hins
vegar frá öðrum fjórðungi 2004 til annars fjórðungs 2007. Þessi tvö
tímabil endurspegla því tímaskeiðið frá upphafi hinnar nýju peninga­
stefnu og fram að því að alþjóðlega fjármálakreppan skellur á. Þriðja
tímabilið nær frá þriðja fjórðungi 2007 til þriðja fjórðungs 2010,
þ.e. yfir fjármálakreppuna og alvarlegustu efnahagsáhrif hennar,
en þjóðarbúskapurinn tók að vaxa á ný á öðrum fjórðungi 2010.
Síðasta tímabilið nær síðan frá fjórða fjórðungi 2010 til síðasta árs­
fjórðungs í fyrra. Þetta tímaskeið endurspeglar því tímabil þar sem
þjóðarbúskapurinn er smám saman að komast í eðlilegt horf.
Eins og sést á myndinni dró smám saman úr sveiflum í hag­
vexti eftir að verðbólgumarkmiðið var tekið upp árið 2001, þótt ekki
drægi úr sveiflum í verðbólgu svo neinu nam fyrr en komið var fram
á árið 2005. Áfram dró úr hagsveiflum þegar komið var fram yfir
miðjan áratuginn en á sama tíma jukust sveiflur í verðbólgu á ný.
Þegar fjármálakreppan skall á jukust sveiflur í verðbólgu og hagvexti
verulega. Sveiflur í verðbólgu náðu hámarki snemma árs 2009 þegar
staðalfrávikið var 4½% og sveiflur í hagvexti snemma árs 2010
þegar staðalfrávikið var 6%. Á síðasta tímabilinu tóku sveiflurnar
hins vegar að minnka á ný. Frá ársbyrjun 2012 dró nokkuð hratt úr
sveiflum í verðbólgu en sveiflur í hagvexti voru áfram miklar. Í fyrra
minnkuðu sveiflur í hagvexti hins vegar einnig og á síðasta fjórðungi
ársins var staðalfrávik hagvaxtar komið niður í 1,7% og staðalfrávik
verðbólgu í 1,2%. Þótt staðalfrávik verðbólgu sé nú áþekkt og það
var um miðjan síðasta áratug er staðalfrávik hagvaxtar minna en það
hefur verið frá aldamótum. Litið til sveiflna í báðum stærðunum má
því sjá að stöðugleiki í þjóðarbúskapnum hefur ekki verið eins mikill
á þessari öld og hann er nú. Minnkandi sveiflur virðist ekki einungis
mega rekja til þess að áhrif fjármálakreppunnar séu smám saman
að fjara út, heldur virðist stöðugleikinn einnig meiri nú en fyrir fjár­
málakreppuna.
Af hverju hafa sveiflur í verðbólgu og hagvexti minnkað?
En hvað skýrir aukinn stöðugleika í hagvexti og verðbólgu? Hefur
þeim efnahagsskellum sem þjóðarbúskapurinn verður reglulega
fyrir einfaldlega fækkað eða þeir minnkað að umfangi? Gæti aukinn
stöðugleiki skýrst af kerfisbreytingu í þjóðarbúskapnum sem gerir
honum betur kleift að standa af sér efnahagsáföll? Eða getur verið
að framkvæmd peningastefnunnar hafi batnað þannig að unnt hafi
verið að auka bæði verðstöðugleika og draga á sama tíma úr hag­
sveiflum?
Við fyrstu sýn virðist erfitt að halda því fram að eigna megi
peningastefnunni þennan árangur, enda gefa fræðin til kynna að ef
peningastefnan sé mótuð og framkvæmd á hagkvæmasta hátt geti
Rammagrein I­1
Aukinn efnahagslegur
stöðugleiki og þáttur
peningastefnunnar
1. Nánar tiltekið fjögur jöfn 13 ársfjórðunga tímabil. Staðalfrávik ársverðbólgu og árshag­
vaxtar miðast því við 13 ársfjórðunga hreyfanlegan glugga. Niðurstöðurnar eru þær
sömu ef hagsveiflur eru mældar með staðalfráviki framleiðsluspennu í stað staðalfráviks
hagvaxtar.
Mynd 1
Samspil sveiflna í hagvexti og verðbólgu
Staðalfrávik ársbreytinga ársfjórðungstalna yfir 3 ára tímabil
Staðalfrávik verðbólgu (%)
Staðalfrávik hagvaxtar (%)
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
0
1
2
3
4
5
6
0 1 2 3 4 5 6 7
1. fj. 2001 - 1. fj. 2004
2. fj. 2004 - 2. fj. 2007
3. fj. 2007 - 3. fj. 2010
4. fj. 2010 - 4. fj. 2013
2.fj.’11
4.fj.’10
1.fj.’12 3.fj.’10
2.fj.’08
1.fj.’04 3.fj.’12
4.fj.’13
3.fj.’05
2.fj.’04