Peningamál - 21.05.2014, Blaðsíða 58

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
2
58
kerfislæg vandamál, t.d. vegna erfiðleika við pörun á milli framboðs og
eftirspurnar á vinnumarkaði.4 Eins og sjá má á mynd VI­10 hreyfðust
atvinnuleysi og störf í boði á árunum 1996­2008 eftir niðurhallandi
línu í takt við hagsveifluna ef undan er skilið stutt tímabil um miðbik
síðasta áratugar sem átti sér sérstakar skýringar.5 Í kjölfar fjármála­
kreppunnar jókst atvinnuleysi (og jafnvægisatvinnuleysi) hratt eins og
sést vel á hliðrun ferilsins árið 2009. Þessi aukning var þó tímabundin
og tekur atvinnuleysi að ganga til baka þegar á árinu 2011 og hefur
minnkað síðan jafnvel þótt framboð starfa hafi einnig minnkað. Þótt
enn sé nokkuð í land miðað við samband lausra starfa og atvinnuleysis
sem var fyrir fjármálakreppuna virðist atvinnuleysi aðlagast á eðlilegan
hátt í takt við aukin umsvif í þjóðarbúskapnum og með hjálp aðgerða
sem gripið hefur verið til af hálfu stjórnvalda til að koma í veg fyrir að
fólk festist í atvinnuleysi.6
Slaki á vinnumarkaði að minnka ...
Hversu mikið svigrúm er til staðar til að fjölga heildarvinnustundum
án þess að það hafi í för með sér aukinn launaþrýsting ræðst fyrst og
fremst af því hversu langt mælt atvinnuleysi er frá jafnvægisgildi sínu.
Minnkandi atvinnuleysi þarf því eitt og sér ekki að vera vísbending um
að slaki á vinnumarkaði sé að hverfa ef jafnvægisatvinnuleysi minnkar
í sama mæli. Jafnvægisatvinnuleysi jókst nokkuð hér á landi í kjölfar
fjármálakreppunnar. Frá miðju ári 2011 er hins vegar áætlað að það
hafi tekið að minnka á ný í takt við efnahagsbatann og minnkandi
langtímaatvinnuleysi, þótt enn sé það líklega hærra en það var fyrir
kreppuna.7
Þegar horft er til fleiri mælikvarða á stöðuna á vinnumarkaði er
hins vegar ljóst að dregið hefur úr slaka á vinnumarkaði frá því að
hann var mestur árið 2010 (mynd VI­11). Sé einungis litið til síðasta
árs sést að atvinnuleysi, atvinnuþátttaka og hlutfall starfandi færðust
nokkuð nær sögulegu meðaltali sínu. Lítil breyting var hins vegar á frá­
viki meðalvinnustunda frá sögulegu meðaltali þess, enda hefur fjölgun
heildarvinnustunda að mestu átt sér stað fyrir tilstilli fjölgunar starfandi
fólks. Að þetta hlutfall sé enn töluvert frá sögulegu meðaltali sínu gæti
bent til þess að nokkurt svigrúm sé til að fjölga vinnustundum án þess
að það skapi verulegan þrýsting á laun. Fyrirtæki virðast einnig geta
flutt inn vinnuafl þegar þörf er á en fjölgun aðfluttra umfram brott­
flutta að undanförnu stafar eingöngu af fjölgun erlendra ríkisborgara.
Framboð starfa sem hlutfall af fjölda atvinnulausra hefur hins vegar
4. Hér eru notaðar tölur um laus störf sem VMS hefur safnað saman frá vinnumiðlunum frá
árinu 1996. Nothæfar eldri tölur um framboð starfa hér á landi eru ekki til. Ekki eru öll laus
störf auglýst hjá vinnumiðlunum en sambandið milli þeirra og atvinnuleysis ætti engu að
síður að vera góður mælikvarði á samstillingu á vinnumarkaði.
5. Hliðrun ferilsins til hægri skýrist af því að atvinnurekendur vildu flytja inn vinnuafl en
þurftu að auglýsa störf og sýna fram á að ekki væri hægt að manna þau innanlands áður
en þeir gátu sótt um atvinnuleyfi fyrir erlent vinnuafl. Sjá Rannveig Sigurðardóttir (2005),
„Ráðgátur á vinnumarkaði“, Peningamál 2005/1.
6. Einhver merki um að vandkvæði gæti verið á pörun milli framboðs og eftirspurnar á vinnu­
markaði má þó sjá í því að atvinnuleysi hefur lítið breyst meðal háskólamenntaðra á meðan
það hefur minnkað um tæplega 30% meðal annarra menntunarhópa enda hafa flest störf
skapast í greinum þar sem þörf er á minni menntun.
7. Sjá umfjöllun í rammagrein VI­1 í Peningamálum 2013/4 og í Bjarni G. Einarsson og
Jósef Sigurðsson (2013), „How ‚natural‘ is the natural rate? Unemployment hysteresis in
Iceland“. Seðlabanki Íslands Working Paper nr. 64.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Vinnumálastofnun.
Mynd VI-10
Atvinnuleysi samkvæmt VMK og laus störf
1996-2013
Laus störf
Atvinnuleysi VMK (%)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
2005
2009
2013
1. Margfaldað með -1 þannig að hærra staðalfrávik sýnir meiri slaka.
2. 1996-2013.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Vinnumálastofnun, Seðlabanki Íslands.
Mynd VI-11
Mælikvarðar á slaka á vinnumarkaði
Frávik frá meðaltali 1991-2013 mælt í fjölda staðalfrávika
Atvinnu-
þátttaka
Atvinnuleysi (VMK)
Meðalvinnu-
stundir1
Laus störf sem
hlutfall af
atvinnuleysi1, 2
Hlutfall starfandi1
2013 2012 2010
-1
0
1
2
Hlutfall fjölda í
hlutastarfi af
fjölda starfandi