Málfregnir - 01.05.1997, Blaðsíða 12

staða þjóðtungna nútímans gagnvart ensku
er önnur en þrælatungna miðalda gagnvart
latínu. Þjóðtungur nútímans, svo sem þýska,
franska og norrænu málin, eru að sjálfsögðu
háþróaðri en tungur miðalda sem voru ekki
einu sinni til sem ritmál þegar áhrifa latín-
unnar tók fyrst að gæta. En á móti kom að
á miðöldum var latína ekki lengur lifandi
móðurmál neinnar þjóðar heldur lærdóms-
mál, og á endanum voru það þjóðtungumar
sem lifðu af en ekki latína. Enska, sem einu
sinni var heimatunga, er orðin að heims-
máli, en hún er um leið móðurmál stórs
hluta heimsbyggðarinnar. Þess er þó e.t.v.
ekki langt að bíða að hún klofni í ólíkar
heimatungur, líkt og latína gat af sér róm-
anskar þjóðtungur nútímans, frönsku,
ítölsku, portúgölsku, rúmensku og spænsku.
Sambúð tveggja tungna á íslandi
En lítum nú nánar á sambúð íslensku og
ensku á Islandi. Eins og áður segir hefur því
verið haldið fram að ítök enskunnar séu svo
mikil að rétt sé að tala um að samfélagið sé
að verða tvítyngt. Það verður æ algengara
að beinlínis sé gert ráð fyrir að Islendingar
skilji ensku og að hugarheimur þeirra sé
hinn sami og Bandaríkjamanna til að
mynda. Islensk ungmenni virðast jafn-hand-
gengin amerískum kvikmynda- og íþrótta-
hetjum og hetjum íslenskra bókmennta. í
íslenskum spumingaþáttum virðist jafnoft
eða oftar spurt um amerískar kvikmyndir en
íslenskar bókmenntir. Þótt um þetta skorti
áreiðanlegar upplýsingar er það mat margra
að sú kynslóð sem nú er um tvítugt eða
yngri sé að verða jafnfær á ensku og ís-
lensku. Ef rétt er hljótum við að spyrja
hveijar yrðu afleiðingar slíkrar sambúðar.
Kerfisleg áhrif
Reynslan sýnir að tvær eða fleiri tungur, sem
búa náið saman, geta haft margvísleg áhrif
hvor eða hver á aðra. Tökuorð ganga á milli
og þess em dæmi að sambýlistungur lagi sig
hvor að annarri í framburði og hljóðkerfi, og
jafnvel beygingarkerfi. Einnig er líklegt að
merkingarkerfin verði lík því hugmyndir
fólksins og formdeildir samfélagsins eru
einar, en þar sem tungumar em tvær fá þau
tvö heiti, hvort fyrir sitt tungumál.
I sambúð ensku og íslensku hér á landi má
búast við að þessi áhrif verði einungis á
annan veginn, þannig að íslenska verði
þiggjandinn. Að vísu er hugsanlegt að sú
enska sem Islendingar tala, hin raunveru-
lega ísl-enska, geti smitast af íslensku, en
ekki er líklegt að úr því verði sérstakur mál-
staðall því gera má ráð fyrir að notkun
ensku á Islandi lagi sig að flestu leyti að
erlendum stöðlum. Enska sem tungumál
mun því væntanlega verða tiltölulega
ósnortin af íslenskum áhrifum, en aftur má
búast við þeim mun meiri áhrifum ensk-
unnar á íslensku. Raunar eru áhrifin þegar
sjáanleg því mörg orð í daglegu tali eru
annaðhvort tökuorð úr ensku eða þýðingar á
enskum hugtökum.
Ahrifin koma sem sé fram í orðum eins og
töffari, partý, bisnissmaður, tékka o.s.frv.
En einnig hafa menn þóst sjá áhrif á orðalag
lengri sambanda, þannig að talað er um að
taka mjólk í kajfi í stað þess að nota mjólk í
kaffi og taka orð manns fyrir e-ð (sbr. take
one’s word for something) í stað: trúa. Og
nýlega heyrðist útvarpsmaður í Ríkisútvarp-
inu segja að nú þyrfti hann að slíta umræð-
um því að hann og viðmælendur hans væru
að renna út af tíma (enska: run out oftime).
Síður er að búast við enskum áhrifum á
beygingarkerfi og e.t.v. einnig hljóðkerfi.
En þó er athugandi hvemig stendur á fram-
burði sem nokkuð virðist tekinn að ryðja sér
til rúms meðal yngra fólks og er þannig að
orð eins og tjald eru borin fram með hálf-
lokhljóði sem minnir á upphafshljóðið í
enska nafninu Charlie. Hér er hinn íslenski
framburður tj.
Hér verða menn að láta sér nægja dæmi
því litlar sem engar kerfisbundnar rann-
sóknir hafa verið gerðar á þessum áhrifum
enskunnar á íslensku dagsins í dag. Við
vitum ekki hversu mikil þessi áhrif eru þótt
allir séu sammála um að þau séu mikil.
12