Málfregnir - 01.05.1997, Blaðsíða 20

FRIÐRIK ÞÓR FRIÐRIKSSON
Undirmeðvitundin sem nýlenda
í upphafi voru kvikmyndir þöglar og þjóð-
emi þeirra óljósara en nú. Auðvelt var að
markaðssetja myndirnar og það gerði smá-
þjóðum eins og Dönum kleift að ná fótfestu
á alþjóðamarkaði. Myndmálið var öllum
skiljanlegt hvar sem þeir bjuggu á jarð-
kringlunni án tillits til tungumála. Með
tilkomu hljóðs kom upp áður óþekktur
vandi, nefnilega að mannfólkið talar ólík
tungumál. Talmyndin, sem leit dagsins ljós
1927, styrkti í fyrstu þjóðlega kvikmynda-
gerð, til dæmis í Frakklandi og Þýskalandi,
vegna þess að talið var mikilvægt að mælt
væri á tungu viðkomandi þjóðar.
Tungumál þjóðar er helsta sameiningarafl
hennar og án þess er ekki hægt að tala um
menningu hennar. Eftir að Bandaríkjamenn
tóku forustu í gerð kvikmynda var þjóðleg
kvikmyndagerð helsti þymir í augum þeirra
og svo er enn. I samningaviðræðunum um
GATT-samkomulagið árið 1994 var síðasti
ásteytingarsteinninn krafa Bandaríkjamanna
um að takmarka þátttöku ríkisins í gerð
kvikmynda sem hefði þýtt endalok
evrópskrar kvikmyndagerðar. Frakkar, sem
hafa ávallt borið hag kvikmyndarinnar fyrir
brjósti, komu í veg fyrir þessa áætlun kvik-
myndarisanna frá Hollywood. Til þess að
fólk geti gert sér í hugarlund hversu gífur-
legir hagsmunir eru í húfi má benda á að
kvikmyndaframleiðslan er annar stærsti út-
tlutningur Bandaríkjanna. En stjómmála-
menn í Evrópu vonast jafnvel til að geta
útrýmt atvinnuleysi í álfunni með því að
framleiða meira af því sjónvarpsefni sem
þar er neytt. Þess vegna auka nú allar sið-
menntaðar þjóðir framlög til kvikmynda-
gerðar því þeim peningum er ekki einungis
ætlað að auka atvinnu í grein sem hefur
endalaus sóknartækifæri heldur og að efla
þjóðarvitund og sjálfstæðisbaráttu. Fjöl-
breytni tungumála endurspeglar fjölbreytni
mannlífsins og þjóðlegar kvikmyndir koma
þessari fjölbreytni til skila. Flestar þjóðir
Evrópu talsetja erlendar kvikmyndir þegar
þær eru sýndar í sjónvarpi og þessarar við-
leitni gætir hér á landi í talsetningu alls
smábarnaefnis. Við talsetninguna glatar hins
vegar upprunalega verkið hluta af menn-
ingarlegum uppruna sínum. Þess vegna hafa
undirtextar rutt sér til rúms og staðreyndin
er sú að til dæmis Bandaríkjamenn vilja
heldur sjá íslenska kvikmynd með íslensku
tali heldur en að myndin sé talsett á ensku.
Það umhverfi sem við búum við hér á
landi í kvikmyndamálum er algerlega óvið-
unandi. Frumsýndar eru í kvikmyndahúsum
um 250 erlendar myndir á þessu ári en
aðeins tvær íslenskar. Tungumálið er í flest-
um tilfellum enska og afurðin bandarísk.
Sama er að segja um sjónvarpsstöðvamar.
Þær eru nánast framlenging af myndbanda-
leigum bandarískra framleiðenda. Sagt er að
þegar fólk hugsi á ensku kunni það tungu-
málið. Hvemig eiga ungir þegnar þessa
lands að hugsa á íslensku ef stór hluti
umhverfis þeirra mótast af enskri tungu?
Bandarískir kvikmyndaframleiðendur hafa
gert undirmeðvitund okkar að nýlendum
sínum og þurfa ekki að beita gömlum að-
ferðum við nýlendukúgun sína. Nú nægir
þeim að einoka þá auðlind sem frístundir
fólks eru, það er að fá að drepa tímann fyrir
fólki án þess að borga veiðigjald í því and-
varaleysi sem hér ríkir. Hér á landi fá sumir
leyfi til að sjónvarpa efni án þess að greiða
fyrir þann skaða sem þeir valda innlendri
menningu. Sums staðar í Evrópu, eins og til
dæmis í Frakklandi, greiða menn fyrir sjón-
varpsrás eins og um afnot af auðlind væri að
20