Skírnir - 01.01.1974, Síða 50

48
BJARNI EINARSSON
SKÍRNIR
púsi (= bóndi konu, ffr. espous) koma alloft fyrir, og púsan
( = hjónavígsla) og ýmsar samsetningar eins og púsunarmessa (líka
púsaðar-). — I Strengleikum hefjast þessi tökuorð stundum á sp-.
— I Ivens sögu er sagnorðið púsa oftast haft um þetta efni, en einn-
ig kemur fyrir að geta, kaupa og fá konu (fá í eitt skipti með eignar-
falli og í annað með þolfalli), en aldrei kvánga(sk) eða kvcena(sk).
ívens saga á eins og Strengleikar að vera þýdd fyrir Hákon konung
gamla (að því er segir í handriti). Kvánga(sk) eða kvæna(sk) er
ekki heldur brúkað í Elis sögu ok Rósamundu sem Róbert ábóti á
að liafa þýtt fyrir Hákon konung, en þar er einu sinni nafnorðið
púsa og þrjú dæmi um sagnorðið púsa; annars er þar oft talað um
að gifta konu. Trístrams saga ok Isöndar er eins og alkunnugt er
sögð þýdd af bróður Róbert árið 1226 fyrir Hákon kommg. Fer
varla hjá að þetta sé sami Róbert og þýddi Elis sögu ok Rósamundu,
þó að hann hafi þá hlotið ábótatign. Hér hef ég fundið elzt dæmi
um sagnorðið gifta í þeirri merkingu sem síðar varð algeng: þit
eruð lögliga gipt.28 Þess er þó að gæta að handritið er frá 17du öld
og verður orðalagi eigi ævinlega treyst (sbr. hér á eftir). Sagnorðið
púsa kemur fyrir í Trístrams sögu og nafnorðið púsan og auk þess
púsusysturson (Kölb., bls. 32), en annars er þar talað um að taka
konu og fá konu, og tvisvar er skrifað kvángask út af fyrir sig,
en auk þess tvívegis með viðbótinni konu (reyndar kvinnu í fyrra
skiptið): 1. .. . er hann kvángaðist (ei) í fyrra lagi þeirri kvinnu,
er hann megi arfa við eiga; -— 2 Þeir vilja nú at konungr kvángist
þeirri konu, er hann megi arfa við geta.29
Að undanteknum skinnbókarbrotum — tveim blöðum í AM 567
4to - sem geyma ekki efni úr þeim kafla sögunnar sem hér skiptir
máli, er Trístrams saga varðveitt í nokkurum 17du aldar handrit-
um íslenzkum. Báðar prentútgáfur sögunnar eru þó gjörðar eftir
einu og sama handriti, AM 543 4to. Þessar uppskriftir eru skráðar
löngu eftir að orðalag það sem hér er til umræðu, var farið að
brenglast, - eins og sýnt verður hér á eftir. Hér gæti því verið um
að ræða úrfellingu (með óhjákvæmilegri breytingu persónufor-
nafns) úr setningum sem hefðu upphaflega hljóðað á þessa leið: .. .
er hann kvángaðist eigi í fyrra lagi (ok fengi) þeirar konu er hann
megi (e. mætti) arfa við eiga (e. geta), - og : Þeir vilja nú að