Skírnir - 01.01.1974, Qupperneq 245

RICHARD F. ALLEN:
FIRE AND IRON
Critical Approaches to Njáls saga
University of Pittsburgh Press 1971
Það hefur J)ótt einkenna hinn svokallaða íslenska skóla í rannsóknum íslend-
ingasagna að litið væri á sögurnar sem skáldskap, eða eigum við að segja
listræna frásögn, ákveðinna höfunda, en ekki sem sagnfræðilegan samtíning
sem skrásetjarar söfnuðu og festu á bókfell lítt breyttan. Þó hefur þessi skóli
næsta lítið fengist við bókmenntafræðilegar rannsóknir sagnanna, enda má
heita einkenni á útgáfustefnu Islenskra fornrita að formálarnir geri skil fíló-
lógískum vandamálum, handritum, sagnfræði, aldursgreiningu o.s.frv., en
ekki hinni listrænu hlið sagnanna. Raunar hefur ótrúlega lítið verið skrifað
bókmenntalega um íslendingasögur. Þetta er þó að breytast, og hafa ekki síst
amerískir bókmenntafræðingar lagt þar hönd að verki. Af því tagi er einmitt
sú hók sem hér er tekin til umræðu.
Höfundur lýsir því yfir í formála að hann ætli sér að nálgast Njáls sögu
eftir ýmsum leiðum rannsóknaraðferða á grundvelli nýjustu vitneskju um
eðli munnlegrar frásagnar og nútímagagnrýni til að skýra einingu verksins og
áhrif þess á nútímalesendur. Jafnframt segir höfundur í formála að hann hafi
reynt að skrifa bók sem væri hvort tveggja í senn læsileg og fræðandi fyrir
almennan lesanda og vekjandi fyrir sérfræðinga. Þessum tveimur herrum
hefur löngum reynst erfitt að þjóna vel samtímis, og það má einnig heita
megingalli bókarinnar, að ekki tekst alls kostar að sameina þessi tvö sjónar-
mið höfundar.
Fyrsti kafli bókarinnar heitir Problems of Saga Cri.ti.cism, Origins, and
Genre, og er svo aimenns eðlis að erfitt er að ímynda sér að sérfræðingar eða
íslenskir lesendur sem hafa kynnt sér eitthvað rannsóknir íslendingasagna
finni þar margt nýstárlegt. Höfundur ræðir m. a. sagnfestu- og bókfestukenn-
ingarnar og hallast fremur að sagnfestukenningunni, án þess þó að hafna
þeirri kenningu bókfestumanna að höfundar sagnanna séu skapandi rithöf-
undar. Þetta skýrir hann annars vegar svo að munnlegar sagnir liggi upphaf-
lega til grundvallar þótt höfundur vinni úr þeim listrænar skáldsögur, og hins
vegar að höfundarnir líki eftir munnlegum frásögnum í listrænni sköpun sinni.
En þótt íslenskum lesendum kunni að þykja lítið nýjabrum í fyrsta kafla
bókarinnar, er hætt við að þeim gangi stundum illa að fylgja höfundi eftir.
Það stafar af því að hann leggur til grundvallar fræðirit sem mikið eru notuð
við ameríska háskóla en eru lítt þekkt hérlendis. Hér er einkum átt við fjórar
bækur: Erich Auerbach: Mimesis. The Representation of Reality in Western
Literature; Scholes & Kellogg: The Nature of Narrative; Northrop Frye:
Anatomy of Criticism og Wayne C. Booth: The Rhetorie of Fiction.
Annar kafli bókarinnar fjallar um sagnastíl: Saga Style: Christian Context
and Epic Background. Höfundur telur tvö fyrirbæri hafa átt verulegan þátt í
þróun ákveðinna einkenna sagnastílsins. Hið fyrra er sambandið milli mats