Skírnir - 01.01.1974, Side 253

SKÍRNIR
RITDÓMAR
247
í kaflanum um málið leggur höfundur áherzlu á, hvílíkt afreksverk það var
af þjóðinni að varðveita málið til þessa dags, formlega að miklu leyti óbreytt,
þrátt fyrir miklar hljóðfræðilegar breytingar. Höfundur gerir mikið úr auð-
legð málsins og sveigjanleika og reynir að einkenna nútíma íslenzku gagnvart
öðrurn tungumálum. Fyrir Islendinga er það mjög fróðlegt. Þannig verða
órödduðu nefhljóðin efst á blaði til að einkenna málið gagnvart öðrum Ev-
rópumálum (bls. 45). Um framburðinn segir hann: „--------íslenzkur framburð-
ur virðist fábreytilegur, hraður og óraddaður, eins og það væri framburður
skugga, en ekki mennskra manna“ (bls. 46). Sennilega kemur Islendingum
þetta mjög á óvart, en undirritaður hefur reynslu af því, að íslenzkur fram-
burður verkar svo undarlega á útlendinga (sem ekki þekkja málið), að jafnvel
Afríkumál verða ekki undarlegri. Höfundur tekur einnig til meðferðar þá
blindni Islendinga, bæði fræðimanna og almennings, að viðurkenna ekki mjög
mikilvægar merkingarbreytingar frá fornmáli til nútíðarmáls (bls. 54 og einn-
ig bls. 86-87). Sem dæmi tekur hann orð eins og saga, skáld og alþingi. Senni-
lega mættu íslendingar hugleiða þau orð.
Kaflinn um goðsagnirnar gefur alþýðlegt yfirlit um goðsögur Eddu, sam-
þjappaðan efnisútdrátt úr þeim helztu og lýsir því, hvernig goðsögurnar voru
ætíð lifandi í þjóðlífinu þrátt fyrir tilkomu kristindómsins. Höfundur hafnar
öllum tilraunum til að túlka Eddukvæðin sem verk ákveðinna höfunda, tíma-
setja þau og ákveða uppruna þeirra. Hann afgreiðir það með orðunum „glötuð
vinna“ og „ósannfærandi“ (bls. 86-87) og skýrir það út frá áráttu vísindanna
til kerfisbindingar að koma ekki auga á mótsagnirnar, ef þær eru rökrétt og
kerfisbundið settar fram.
I kaflanum um skáldskapinn er Islandi lýst sem landi skálda. Þessi kafli
gefur mjög greinargott yfirlit yfir þróun og mikilvægi skáldskapar í landinu,
bæði fyrr og síðar. Höfundur telur hugsanlegt, að hið flókna form dróttkvæða
skýrist að nokkru leyti af því, að tveir hafi lesið Ijóðin (bls. 100). Ennfremur
leggst hann gegn því að túlka fornan skáldskap út frá nútímasjónarmiðum (bls.
101). Mjög athyglisverðar eru blaðsíðurnar (bls. 112-115) um þróun meðvit-
aðs höfundarskilnings. Áreiðanlega mættu bókmenntafræðingar hugleiða vel
þau sjónarmið, sem þar koma fram (einkum bls. 112).
Kaflinn „Saga“ fjallar mestmegnis um íslendingasögurnar, sem höfundur
nefnir „sérkennilegustu bókmenntagrein heimsbókmenntanna í óbundnu máli“
(bls. 121). Þar eru athyglisverðastar síðurnar um uppruna sagnanna (bls. 130-
131), um sannleika, raunveruleika í sögunum og hlutverk þeirra (bls. 136-143)
og um höfunda sagnanna (bls. 132-133). Vafalítið munu þau sjónarmið, sem
þar eru varin, koma sumum á óvart, en höfundur færir sterk rök fyrir máli sínu.
Síðasti kaflinn fjallar ýtarlega um þjóðsögurnar, efni þeirra og þróun. Enn-
fremur gefur höfundur þar efnisútdrátt úr nokkrum, t. d. „Djáknanum á Myrká“
og „Galdra-Lofti“.
I heild má segja, að bók Steblin-Kamenskijs sé eitthvert bezta og vandaðasta
kynningarrit íslenzkrar menningar, sem unnt er að hugsa sér. Ekki er lítill
fengur að slíku riti meðal fjölmennrar þjóðar, en jafnframt er það Islending-