Skírnir - 01.01.1979, Side 214

212
SVEINBJORN RAFNSSON
SKIRNIR
orðið örlagaríkar fyrir grein Magnúsar Stefánssonar og nægir að benda á bls
224—5 í grein hans því til sönnunar.
Magnús ræðir nokkuð um dagsetningu sættargerðarinnar í Ögvaldsnesi. Er
það margumtalað mál, fyrst af Jóni Sigurðssyni i Lovsamling, síðan af Jóni
Þorkelssyni í Diplomatarium og loks af Birni Þórðarsyni í bókinni Síðasti
goðinn, bls 150. Tímabilið frá 10. maí 1296 til 10. maí 1297 er 17. ár ríkis
Eiríks Magnússonar (sjá Diplomatarium Norvegicum I). Það er því rangt sem
Magnús segir á bls. 223 að venja sé í dagsetningum skjala á þessum tíma að
telja 17. ríkisár Eiríks 1296. Ennfremur er rangt á sömu bls að til þess að
komast til Ögvaldsness 2. maí frá íslandi hafi á miðöldum þurft að leggja
af stað í febrúar-mars. Hér skal staðar numið í upptalningu gallanna þótt
ekki séu þeir allir taldir. En grein Magnúsar Stefánssonar verður varla talin
sæmandi þessu riti.
í kafla sínum um bókmenntasögu tekur dr. Jónas Kristjánsson til umfjöll-
unar þrjá bókmenntafræðilega flokka miðaldabókmennta á íslandi, það eru
Heilagra manna sögur, íslendinga sögur og íslendinga þættir. Það hlýtur að
hafa verið áhorfsmál ritstjórnar Sögu íslands hvort hafa skyldi sérstakan bók-
menntasögukafla í verkinu. Að sá kostur var valinn á sér líklega sínar sögu-
legu skýringar.
í upphafi þáttarins um íslendinga sögur ræðir Jónas stuttlega almenn
vandamál tengd notkun íslendinga sagna sem sögulegra heimilda og segir
réttilega að svo virðist sem sagnfræðingar hafi kastað íslendinga sögum frá
sér um sinn (bls 272). í þá átt bendir einnig það sem segir strax á eftir
í grein hans um söguleg sannindi og „sannfræði" (þetta miðaldaorð virðist
liafa fengið alveg sérstakt pósitivískt innihald við endurnotkun á 20. öld).
Uppgjöf íslenskra sagnfræðinga í glímunni við íslendinga sögur sem sögu-
legar heimildir er því miður að einhverju leyti staðreynd sem á sér skýringar
í hápólitísku innihaldi sagnaritunarinnar um gullöld íslendinga í sjálfstæðis-
baráttunni. Helst hefur örlað á sagnfræðilegri gagnrýni á sögurnar af hálfu
bókmennta- og málfræðinga en þá vitanlega út frá forsendum sem sagn-
fræðingum eru ekki tamar. Samtímis birtist sagnfræðilegur hálflærdómur,
ógrundað heimildahugtak, grautarleg heimildaflokkun og hrjúfar fullyrð-
ingar um sannleika og staðreyndir, það mætti kannski kalla það hugmynda-
fræðilegt hrásalat.
Tímasetning íslendinga sagna er vitanlega vandamál sem Jónas fjallar um.
Hann bendir þar einkum á tvo þætti sem honum þykja mikilsverðir, annars
vegar „rittengsl" og hins vegar þróun í ritun sagnanna. Um rittengsl sagn-
anna hefur verið rætt í íslenskum íslendingasagnarannsóknum eins og hér sé
um að ræða einhvers konar séríslenskt fyrirbæri. Mergurinn málsins er þó sá
að í klassískri fílólógíu og kritískri sagnfræði 19. og 20. aldar eru tengsl
rita og heimilda viðfangsefni sem orðið hefur upphaf aðferða til greininga
tengsla allt frá málfræðilegum smáatriðum til söguspekihugmynda um al-
heiminn. Orðið rittengsl er óheppilegt að því leyti að það gæti virst útiloka
önnur tengsl en þau sem bundin eru athöfninni að skrifa eða rita eitt rit