Skírnir - 01.04.1991, Page 71
SKÍRNIR
í FRAMANDI LANDI
65
Þessi fordæmingarorð um Halldór hljóta að vera rituð í stundar-
framhleypni. Þeir Jóhann og Halldór voru í rauninni mjög góðir
vinir.1 Jóhann hafði áður skrifað grein sem hefur átt að vera ritdómur
um bók Halldórs Undir Helgahnúk, 1924, og áfellisdómur yfir þeirri
gagnrýni sem bókin hafði fengið á Islandi og Jóhanni fannst fá-
fengileg. I Halldóri sér hann vonina um að hinn vesaldarlegi íslenski
bókmenntagróður fari að blómgast og hann notar um Halldór mark-
orðið loksinsl alllöngu áður en það varð frægt í dómi um Vefarann
miklafrá Kasmír:
Er það ekki í alla staði furðulegt, gleðilega furðulegt, að í öllu þessu
dæmalausa moldviðri af ritskussum, sem verið hafa að móðga oss
síðustu árin, skuli nú loksins láta á sér bóla slíkur efnismaður, slíkur
alveg ósvikinn (þótt margt standi honum, svo ungur sem hann er, enn
til bóta) ágætismaður og þessi Halldór Kiljan Laxness?! ... „Undir
Helgahnúk" er full af sjaldgæfum tilþrifum, ótvíræðum auðkennum
ungs og gáfaðs listamanns, sem sér og heyrir og finnur undur hlutanna
með sjaldgæfum næmleik og gleðst yfir þeim sjaldgæfri gleði.
En úr þessum ritdómi, sem ekki var birtur, varð hin merkasta ritsmíð,
hugleiðingar um skáldskaparviðhorf og um aðstæður æskunnar á
örlagatímum í Evrópu. Jóhann var hinsvegar óánægður með Vefarann
miklafrá Kasmír (1927) og segir frá því í bréfi til Skúla Þórðarsonar í
árslok 1927. Einstök tilþrif í sögunni vekja þó hrifningu hans, en:
Höfuðgalli Halldórs er þessi aðalhætta allrar sannrar ritsnilli: upp-
skrúfað andríki og yfirlætislegur þekkingargorgeir. Mikilleikur skáld-
skaparins birtist aldrei í þekkingarhroka né heldur í andríkis smellileik.
Heldur mætti segja um þessa list það sama og Tolstoj segir um Tatjana
í „Styrjöld og friður": „hún áleit það ekki vera samboðið virðingu sinni
að vera andrík“. - Annars þarf ég ekki annað en benda á hvaða góða
bók sem vera skal til þess að sanna mál mitt. Andríki og þekking kann
að fara vitringum vel, sömuleiðis eru þau gott gervi fyrir hinn óvitra -
en fyrir listina hæfir aðeins eitt og það er einfaldur eðlilegleikinn."
Salka Valka er hinsvegar saga sem honum hefur hugnast því að
hann tekur til við að þýða hana skömmu eftir að hún kemur út en
fékk aðeins lokið því að litlum hluta. A sama tíma er hann að þýða
Jón Arason eftir Gunnar Gunnarsson. Sárþjáður varði hann síðustu
starfskröftum sínum í tvö ár til að þýða verk annarra höfunda á þýska