Skírnir - 01.04.1991, Qupperneq 73

SKÍRNIR
í FRAMANDI LANDI
67
ekki eftir nýjungum og hefur ímugust á byltingarkenndum bók-
menntahræringum samtímans. Markmiðið er einfaldur, áreynslulaus
stíll sem miðlað geti efninu án tilgerðar á „heimsmáli mannleg-
leikans“. Verkið á að vera þannig úr garði gert að það höfði til allra,
verði í senn þjóðlegt og alþjóðlegt. Hann heldur í raun fast við hina
hefðbundnu sagnagerð eins og hún hafði tíðkast best í Evrópu síðan á
19. öld. Jóhann var víðsýnn, fróður og evrópskur í hugsun eftir lang-
dvalir sínar erlendis, en það er athyglisvert að bókmenntaviðhorf hans
eru í rauninni íhaldssöm.
Leiða má getum að því að einmitt þessi afstaða, þessi viðmið, hafi
leitt Jóhann inn í þá blindgötu sem hann fann enga leið úr. Smásaga
hans hér að aftan vitnar um hugarflug sem braust úr því formi sem
hann kaus sér í skáldsagnagerðinni. Ekki er ólíklegt að honum hefði
tekist betur ef hann hefði ekki haldið svona fast við hefðbundnar
kröfur, heldur reynt nýjar leiðir, t.d. í þá átt sem hann heldur í sögunni
um nóttina í Riesental.
En það voru fleiri ljón í veginum. Krafan um samfélagslegar bók-
menntir er hávær og pólitísk heróp tíð. Hinir pólitísku óróleikatímar
í Þýskalandi á 3. áratugnum auðguðu ekki anda Jóhanns, né sá
pólitíski kveðskapur sem þá óð þar uppi. Hann hafði ákveðin stjórn-
málaviðhorf en pólitískar erjur og átök voru fjarri skáldskaparhugsun
hans. Að þessu leyti er hann ólíkur flestum öðrum Islendingum sem
voru samtíða honum í Weimarlýðveldinu á þriðja áratugnum. Margir
þeirra voru sannfærðir róttækir stjórnmálahrókar yst á vinstra væng,
svo sem Einar Olgeirsson, Stefán Pétursson, Brynjólfur Bjarnason,
Ársæll Sigurðsson, Haukur Þorleifsson og Arnfinnur Jónsson sem
allir voru vinir hans eða góðir kunningjar. Enginn vafi er á því að
Jóhann hefur fengið að heyra ýmsar pólitískar þátttökuhvatningar og
eftirfarandi ummæli hans í bréfi til eins hinna ofangreindu félaga, 29.
október 1923, eru líkust svari við slíku kalli:
[...] mín produktion er allerdings furðulega ópólitísk, ennþá sem
komið er. Ég játa mig mjög mikinn dilletant í socialistiskum
spurgsmálum, hef raunar mínar ákveðnu sympatiur og antipatiur í
þessum efnum - en þær eru alveg blottaðar af persónulegum krafti og
geta engu bjargað - né fargað.