Skírnir - 01.04.1991, Síða 89

SKÍRNIR HÚMANISMIJÓNASAR HALLGRÍMSSONAR
83
er að því leyti dæmigerð fyrir þetta form að hún flytur skilaboð og er
raunar sjálf ljúfur vorboði í íslenskum skáldskap, borinn uppi af
sunnanþey, sem boðar hlýrri og tilgerðarlausari tilfinningatjáningu í
kveðskap en menn höfðu áður vanist. Tign og reisn tersínaháttarins og
sú birta sem af honum stafar hæfir og vel frásögninni í Gunnarshólma
sem sver sig að þessu leyti í ætt við annan frægan skáldskap undir
þessum hætti, svo sem Paradísarljóð Dantes eða upphafið að seinni
hluta Fásts eftir Goethe. Elegíuhátturinn gríski í kvæðinu Island hefur
frá fornu fari verið hafður til að tjá trega og söknuð og Jónas kann að
fylgja því eftir með hinum áleitnu spurningum sem hljóta að kalla
fram neikvætt svar og skilja eftir tómleikakennd: Hvar er..?, Hvað er
þá orðið..? eða Höfum við gengið..?. Heine-stílnum glettna og oft
kaldhæðnislega, sem hann víkur stundum frá í þýðingum Heine-
kvæðanna, nær hann fyrst fyrir alvöru í kvæðinu Annes og eyjar sem
lýsir flakki hans um óbyggðir íslands þar sem hann er á sinn hátt jafn
einmana og framandi og Heine, „skáldið í útlegðinni,” á rangli sínu
milli borga meginlandsins. Enn greinilegri verður þó þessi stíll í
öðrum kvæðum frá síðustu árum hans svo sem Blomsterkampen í
Soro og Ég ætlaði mér að yrkja.
Það er kannski ekki nema von að ýmsum þeim sem eru bókmennta-
lega sinnaðir skuli á stundum finnast það súrt í brotið að maður með
svo einstæða skáldskaparhæfileika sem Jónas hafi helgað náttúru-
fræðinni drýgstan hluta af sínum kröftum og tíma í stað þess að sinna
ýmiss konar bókmenntastarfi heill og óskiptur. Án þess að gera lítið
úr störfum hans á sviði náttúrufræðinnar má vissulega hugsa sér að
einhver annar hefði unnið sumt af því eins vel og hann, svo sem ýmsar
athuganir og mælingar, og trúlega hefðu margir verið duglegri við að
herja út þá styrki sem þurfti til þess arna.
Eitt er þó víst, að enginn var færari en hann, hvorki fyrr né síðar, til
að lýsa náttúrunni og gefa náttúrlegum hlutum nafn á íslensku, og það
hefur ekki lítið gildi, enda var það að sögn sköpunarsögunnar eitt
fyrsta verk Adams í aldingarðinum Eden að gefa dýrunum nöfn og
stofna þar með til kunningsskapar við þau. Og þótt einkunnarorð
húmanista hafi löngum verið að láta sér ekkert mannlegt óvið-
komandi, er enginn kominn til að segja að menn eigi þar fyrir að vera
blindir fyrir sínu náttúrlega umhverfi og rækta ekki tengslin við það.