Skírnir - 01.04.1991, Page 244
238
KRISTÍN BIRGISDÓTTIR
SKÍRNIR
Samkvæmt kenningum Lacans verður tjáning hugsana okkar aldrei hrein
endurspeglun, við getum í besta falli túlkað þær.1 Svo virðist vera með for-
mæðrasögurnar því eftir að þær komu inn í líf Nínu skilgreinir hún sig og
tjáir í gegnum þessar sögur. Minningar Nínu klæðast þar minningum Maríu
um sögu fjölskyldu sinnar - í orðræðu tíðasamrunans. Hljóð augnablik
fortíðar læðast til Nínu næturnar þrjár sem hún situr yfir mömmu sinni og
renna saman við nútíð hennar. Það er einmitt á þvílíku augnabliki sem
Marta kemur að Nínu og hrifsar blöð úr kjöltu hennar. Þrátt fyrir mótmæli
Nínu, rýnir Marta í blöðin: „„Sunneva," sagði hún líkt og spyrjandi,
„Katrín," vék sér enn undan, hélt áfram að fletta. „Hvaða samsetningur er
nú þetta?““ (80). Nína er að skrifa - eða semja sögu formæðra sinna, þá
sögu sem við lesum. Þetta eru gamlar sögur sem Nína skrifar við, í kringum
og upp úr.
Formæðrasögurnar eru stundum í beinum tengslum við veruleika Nínu
og draga því úr þeirri stöðu sem Nína þykist vera í er hún læst ekki vita
meira en lesandinn. Þannig verður hinn dýrmæti tími Nínu sem er ólaður
niður á úlnlið hennar skeikull: „Urið fjórar mínútur í þrjú, hefur stoppað
aftur. [...] Aðeins hvít sængin bærist. Upp, niður, upp, niður, veikburða
hreyfing. Kólfur í klukku" (162). Stundum kafar Nína svo djúpt í upprifjun
sinni á sögunum að hún verður sem sögumaður á vettvangi. Sem dæmi má
nefna þegar Nína fylgir Friðmeyju til síns heima en hún var vinnukona á bæ
Stefáns og Sunnevu: „Mig klæjar undan blautum ullarsokkunum, en
Friðmey æðir áfram. Og um leið og dyr falla að stöfum í annarri veröld fylgi
ég henni eftir inn í bæinn“ (26-7). Tengsl sögusviðanna gera Nínu einnig
eina af sögupersónunum á fortíðarsviðinu, eins og sjá má í sögu Katrínar.
Hana dreymir stúlku sem gagnrýnir hana harðlega fyrir að ætla að taka
Elínu aftur inn á heimilið og lýsing hennar á stúlkunni passar einmitt við
Nínu þar sem hún heimsækir heimaslóðir sínar. Hún situr í hnipri og
drekkur úr koníakspela: „Stúlka, klædd karlmannsfötum, veran sem sat í
hnipri hérna rétt ofan við kambinn. Svart hárið flaksandi, ógreitt, neglurnar
rauðar eins og hún hefði difið þeim í blóð“ (69).
„Sakleysi“ Nínu sem skrásetjara er einnig hægt að draga í efa þar sem stíll
hennar í formæðrasögunni er allur annar en í þeim veruleika sem hún vill búa
í. Stíllinn fylgir „gömlu orðunum" sem fela í sér nálægð við náttúru og menn
svo sem sást í tilvitnunum hér að framan. En í veruleikanum beitir Nína
„nýjum orðum“, þeim sem hafa ekkert leiðarhnoða og verða í munni hennar
fjarlæg og kaldhæðin. Sem dæmi um slíkan talsmáta Nínu má nefna frásögn
hennar af hjónabandi þeirra Guðjóns: „Þjónustan Nína; horfði stundum á
kollinn á Sörustelpu og Guðjóni á morgnana þegar þau voru að borða
morgunmat, stóð við sérsmíðuðu eikarinnréttinguna og drakk úr
1 Terry Eagleton: Literary Theory. An Introduction, s. 168-9.