Skírnir - 01.04.1991, Qupperneq 254

248
FREGNIR AF BÓKUM
SKÍRNIR
seinni heimsstyrjöld og ríkjandi hugmyndir um þetta „ástand í siðferðis-
málum“. Bendir Inga Dóra á að þótt margvíslegir hópar ættu samskipti við
herliðið voru þær konur sem stóðu í ástarsambandi við einstaka hermenn sá
eini sem var almennt fordæmdur. Hún rekur ástæðuna til sjálfsímyndar
þjóðarinnar og tengdra hugmynda um móðerni, sem gerðu að verkum að
ástarsamband við bandarískan hermann var séð sem bein ögrun við
þjóðernið.
í þriðja hluta greinir Gísli Pálsson hugmyndir Islendinga um eigið
tungumál og stéttapólitískar hliðar á „hreinu“ máli. Að baki viðleitninni til
að „hreinsa" málið er sama hnípna þjóðin í vanda og í grein Ingu Dóru, og
finnur Gísli ýmislegt sambærilegt með hugmyndum Islendinga um
tungumál sitt og hugmyndum Gyðinga um hebresku. Finnur Magnússon
dregur upp bakgrunn vinnuhneigðar landsmanna í ljósi athugana sinna á
þeim breytingum sem urðu á skilyrðum verkafólks og hugmyndum um
vinnu frá 1880 til 1940. Hugarheimur verkafólks við suðurströndina, þar
sem Finnur sækir að mestu efnivið sinn, er um margt frábrugðinn betur
þekktum hugarheimi sveitafólks. Finnur leiðir ýmis rök til þess að sjálfs-
kennd verkafólks tengdist erfiðisvinnu, þvert á valdaleysi og bág laun, og
skýrir hann með þessu neikvætt viðhorf til Bretavinnu. John S. Matthiasson
greinir síðan frá sjálfskennd íslendinga í Kanada og þeim breytingum sem
hún hefur tekið eftir því sem staða þjóðernishópa hefur breyst þarlendis.
Nútildags rekja Kanadamenn ættir sínar til annarra landa í viðleitni til að
vera annað og meira en óbreyttir borgarar.
í fjórða og síðasta hluta bókarinnar skrifa Kevin P. Smith og Jeffrey
Parsons um fornleifarannsóknir, einkanlega hvað varðar upplýsingar um
þjóðfélagsbreytingar í ljósi rannsókna á stærri svæðum en venja er í forn-
leifafræði hérlendis. Benda þeir á ýmsan lærdóm sem draga má af sam-
tvinnun svæðisrannsókna, hefðbundins uppgraftar, og athugana á rituðum
heimildum. Síðan skrifar Thomas Amorosi um rannsóknir fornleifafræðinga
á dýraleifum og bendir á ýmsan mun í afkomu eftir landshlutum og efnahag.
Þessi munur kemur sjaldnast fram í rituðum heimildum, og varar hann við
alhæfingum útfrá ranghugmyndum um hversu hefðbundin samfélög á
Norðurlöndum voru á 18. og 19. öld. Líkt og hinir fornleifafræðingarnir
bendir hann á það gagn sem hlýst af samvinnu fólks úr ýmsum fræði-
greinum. í lokagrein bókarinnar skrifar E. Paul Durrenberger um sjónar-
horn mannfræðinga á þjóðveldistímann. Telja mannfræðingar deilur um
sannleiksgildi Islendingasagna tímasóun, meira varði að vinna úr þessum
rituðu gögnum skilning á því þjóðfélagi sem lá að baki, að hluta með
samanburði við svipuð þjóðfélög þar sem mannfræðingar hafa gert ítarlegar
rannsóknir. Dregur hann síðan saman það sem mannfræðingar hafa skrifað
um þjóðfélagsgerð, sifjar, hagkerfi og heimsmynd Islendinga þjóðveldis-