Skírnir - 01.04.1993, Page 97

SKÍRNIR
í FUGLABJARGISKÁLDSÖGUNNAR
91
inu; hver veit nema hann hafi fengið aðkenningu af ættjarðarást þegar
hann var að sofna og hviðrar nú upp yfir sig, ó vakna þú Island. Annar
fær hugsjón uppúr þuru og vill frelsa heiminn strax og tekur sig á loft
með þessum orðum: alt er betra en vera passífur! Enn annar rífur sig
uppúr öllum veðrum til þess eins að segja brandara. Á næstu sekúndu
slær við algleymíngi í bjarginu aftur. (141-142)
Að vissu marki má skoða fuglabjargið sem samfélagsmynd
sem skáldsögur eru sífellt að reyna að ná utan um, temja og
miðla. Kannski felst líka í þessu kímileg hnipping í feril og við-
leitni höfundarins sjálfs. Og Umbi fær ekki sótt sér upplýsingu
og huggun í manngervingu fuglabjargsins. Það sem er illskiljan-
legt við mannfélagið er einmitt þetta: að það skuli - líka - vera
fuglabjarg. Einnig verður fljótt ljóst að fuglabjargið er meira en
samfélagið undir Jökli, því Umbi er ekki einn á bjargbrúninni,
heldur eru þar líka „þrír beitarhúsmenn af fjarlægum þjóðum“
(143) sem kasta grjóti af ákafa í fuglabyggðina, og skyndilega hef-
ur Víetnamstríðið borist inn í samfélag sögunnar (150). Talsmað-
ur beitarhúsarmanna kann ekki aðra skýringu á stríðsbröltinu en
þá að mannskepnan sé haldin hatri á sjálfri sér, hatri sem sé jafn-
framt djúpstæð ást (149-150).
Slík innrás brennandi samtíðarmála sýnir að náttúruþemað
gegnir hér ekki því hlutverki að leysa textann undan hugmynda-
fræðilegri og sögulegri vitund. En maðurinn hefur löngum
hneigst til að líta á fugla sem einskonar sendiboða milli mann-
heima og guðdómsins eða náttúrunnar. Með gargi sínu og þögn
tjá fuglar sögunnar á óræðan hátt þau margslungnu tengsl manns-
ins við náttúruna sem tungumálið nær aldrei að endurskapa. Að
minnsta kosti ekki það tungumál sem biskup hefur í huga þegar
hann segir: „Þegar menn tala þá tjá þeir sjálfa sig hvortheldur þeir
ljúga eða segja satt“ (19). Til að duga sem samfélagsmiðill verður
tungumálið að hlýða slíku samkomulagi (um þetta fjallar
Friedrich Nietzsche í hinni merku ritgerð sinni „Um sannleika og
lygi í ósiðrænum skilningi", sem birtist í þessu Skírnishefti). En
milli lygi og sannleika er mikið tjáningarsvæði, sem kannski má
kalla náttúru skáldskaparins. Það er á þessu illa kortlagða svæði
sem Umbi villist - og það gerir lesandinn líka.