Skírnir - 01.04.1993, Side 183

SKÍRNIR
TRÚARHEFÐIR OG HLUTVERK ÞEIRRA
177
um. Það er löngu tímabært að bregða af þessum vana og vísa mál-
um til „annarrar umræðu“. Því verða hér á eftir tekin upp nokkur
atriði sem áhugavert kynni að vera að ræða nánar út frá Lesbók-
argreininni og í framhaldi af henni. Þá þarf meðal annars að hafa
að leiðarljósi eftirfarandi spurningar: Er þar á ferðinni rétt grein-
ing á eðli, hlutverki og gildi kirkju og trúarbragða? A hvaða for-
sendum byggjast niðurstöðurnar? Hver eru rökin fyrir þeim?
Eru það marktækar forsendur og gild rök?
Spurningin um hvort trúarbrögð séu úrelt er hluti annarrar og
víðtækari spurningar sem lýtur að gildi trúarbragða. Hafa þau
eitthvert gildi eða eru þau einskis verð? Og ef þau hafa eitthvert
gildi, hvert er þá gildi þeirra? Ein leið til þess að svara þessari
spurningu er sú að segja að gildi trúarbragða ráðist af eðli þeirra
og hlutverki. Sem dæmi má nefna þá skoðun að trúarbrögð séu í
eðli sínu frumstæð mynd vísinda og hlutverk þeirra sé að gefa
skýringar á veröldinni. Ef þetta er eðli og hlutverk trúarbragða þá
má með nokkrum sanni segja að vísindin hafi komið í þeirra stað,
enda gefi þau betri skýringar á fyrirbærum efnisheimsins en trú-
arbrögðin. Þar af leiðandi eru trúarbrögð úrelt og hafa ekkert
gildi, nema kannski sem forvitnilegt rannsóknarefni fyrir vísinda-
sagnfræðinga. Spurningin er bara sú hvort einmitt þetta sé eðli og
hlutverk trúarbragða, en það er vitaskuld alls óvíst.
Annar háttur á að ákvarða gildi trúarbragða út frá eðli þeirra
og hlutverki felst í því að líta svo á að trúarbrögð séu í eðli sínu
hugmyndakerfi til réttlætingar tiltekinni samfélagsgerð og gegni
sem slík veigamiklu hlutverki í mótun og viðgangi samfélagsins.
Þessari röksemd er einmitt beitt í greininni sem hér er til um-
ræðu. Þar er á einum stað vikið að því að trúarbrögð kunni að
vera úrelt vegna þess að þau þjóni ekki lengur neinu markverðu
hlutverki í skipan þjóðfélagsins: „Þjóðfélagið, ríkið og borgin,
þurfa ekki lengur á trúnni að halda til að réttlæta sig.“ Aftur er
spurningin sú hvort það sé raunverulegt hlutverk trúarbragðanna,
eðli þeirra samkvæmt, að réttlæta tiltekið þjóðfélagsskipulag, en
það er alls kostar óvíst.