Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 31
SKÍRNIR
MEÐ RAUÐAN SKÚF
301
(4) I lýsingu sinni á Húnavatnssýslu, frá 20. janúar 1840, skrifar Björn
Auðunarson Blöndal: „Hvörndag og spari er kvenfólk almennast
klætt í bláa prjónapeysu, blátt vaðmáls pils, og forklæði af innlenzk-
um eða útlendum dúkum, röndótt eða með skákborðum, á höfðinu
brúka þær bláa prjónahúfu, með grænum silkiskúfum."49
En þegar hér var komið sögu höfðu svörtu skúfarnir, sem áttu að lokum
eftir að verða ríkjandi, þegar hafið innreið sína. I lýsingu sinni á Mýra-
og Hnappadalssýslu, frá 30. nóvember 1840, skrifar Marteinn Frederik
Lund: „Húfurnar nokkuð stórar, og oftast með svörtum silkiskúfum og
styttri en siður er norðanlands."50
Á tímabilinu 1835-40 voru bæði svartir og grænir skúfar algengir.
Eiríkur Eiríksson frá Skatastöðum (f. 1828), sem skrifar árið 1894 minn-
ingar sínar frá þessum tíma, segir: „enn voru sumar konur, sem voru á
bláum peisufötum með bláa húfu með dökkum eða grænum silkiskúf"
(úr seðlasafni).
Að lokum virðist græni skúfurinn hafa orðið lítið annað en ljúf
minning. Þorkell Bjarnason, sem skrifar 1892 minningar sínar frá því 40
árum fyrr (þ.e. í kringum 1852), minnist þess að skúfurinn var „optast
dökkur, en þó man ég eftir þeim fagurgrænum".51
I handritsgerð „Ég bið að heilsa!“, frá því snemma árs 1844, virðist
Jónas vera að lýsa græna skúfnum, annað hvort almennt eða af hugsjón,
þ.e.a.s. annað hvort sem þeim skúf sem konur báru almennt um hans
daga eða þeim skúf sem hann langaði til að þær bæru. (Honum kann að
hafa fundist, eins og Þorkeli Bjarnasyni, að græni skúfurinn hefði meira
fegurðargildi en sá svarti, sem var byrjaður að ryðja honum burt.) Hvað
sem því líður fellur græni skúfurinn í handriti hans afar vel inn í sam-
hengi dæmigerðs höfuðfats kvenna á fimmta áratug nítjándu aldar. (Það
gerir líka græni skúfurinn í kvæði Kristrúnar Jónsdóttur „Ætlið þið ekki
að yrkja betur“, þar sem vísað er beint til ljóðs Jónasar, næstum örugg-
lega handritsgerðar þess.)52
Við hliðina á þessum mörgu dæmum um græna (og stundum svarta)
silkiskúfa frá aldarfjórðungnum milli 1820 og 1845 (dánarárs Jónasar)
stendur ekki nema eitt dæmi um rauðan skúf: skúfurinn í Fjölnisgerðinni
af ljóði Jónasar. Túlkun okkar á þessum gögnum er sem hér segir:
49 Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenzka bókmenntafélags 1839-1873, Safn til
landfræðisögu íslands, I (Húnavatnssýsla) (Akureyri: Bókaútgáfan Norðri,
1950), bls. 5.
50 ÍB 20 fol. a., Mýra- og Hnappadalssýsla.
51 Þorkell Bjarnason, „Fyrir 40 árum“, Tímarit hins íslenzka bókmenntafjelags,
13. árgangur (1892), bls. 183.
52 Sjá Viðauka C, „Hver orti, ‘Ætlið þið ekki að yrkja betur’?“