Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 75
SKÍRNIR
VINNUDÝRKUN, MEINLÆTI
345
betur fer finnast nú sjálfvirkir vefstólar og lýrur á hverju heimili
og „frjálsir“ þrælar „Elko“-samfélagsins geta því andað léttar.9
Þá skal vikið að metsölubók allra tíma á Vesturlöndum, Biblí-
unni. Þótt hún sé ekki jafn ómyrk í máli og grískir lærifeður okk-
ar, þá virðist Gamla testamentið tjá tiltölulega neikvætt viðhorf
til vinnu. Eftir syndafallið refsar Guð Adam með hroðalegum
hætti - nú þarf hann allt í einu að fara að vinna. Vinnan er hlið-
stæð þeim þjáningum sem Eva þarf að þola við barnsfæðingar. Á
meðan Eva elur börn, svitnar Adam á bölvaðri jörð sem ber hon-
um þyrna og þistla.10 Hér ber þó að hafa hægan á, því á þessari
frásögn er einnig til önnur guðfræðileg túlkun: Vinnan er engan
veginn eitthvað illt, heldur þvert á móti heyrir hún mannlegu eðli
til sem hluti af sköpunarverki Guðs. Samkvæmt þessari túlkun er
refsingin fyrir syndina miklu ekki vinnan sem slík, heldur það að
aðstæður hennar breytast og hún verður erfið og harðsótt.
Nýja testamentið tjáir svipaða tvíræðni. I fjallræðunni segir
Jesú til dæmis frá fuglunum sem sá hvorki né uppskera, og safna
ekki í hlöður, heldur er gefið að borða af Guði; og liljur vallarins
vinna ekki eða spinna, en stækka samt og eru fagurlega skartaðar.
Svo spyr Jesú áheyrendur sína: „Eruð þér þeim ekki miklu
fremri?“ Kjarninn í þessu er auðvitað sá að þrátt fyrir hið dálítið
öfundsverða hlutskipti að vera fugl eða lilja sem sleppa við að
vinna, þá má ekki gleyma sér í böli vinnunnar - og raunar ekki
ávöxtum hennar heldur, góðum mat og drykk og fögrum
klæðnaði - því raunverulegt hlutverk mannsins er að þjóna Guði,
9 Að gefnu tilefni vil ég taka fram að ég lít vissulega svo á að Platón og
Aristóteles hafi með heimspekiiðkun sinni „unnið“, enda er mér í mun að
andleg iðja teljist jafngild hverri annarri vinnu. Með samanburðarumfjöllun
minni vakir hins vegar fyrir mér að sýna m.a. fram á að ein afleiðing siðaskipt-
anna hafi einmitt verið umturnun þessa gildismats, því þar sem áþreifanleg af-
köst voru skýrasta merki mótmælandans um eigin sáluhjálp, varð tilhneiging-
in sú að líta á andleg störf sem ekkert „framleiddu" með vanþóknun, enda var
sá sem þau stundaði bersýnilega fordæmdur.
10 1. Mósebók 3:17-19. Sjá einnig Carl-Henric Grenholm: Protestant Work
Ethics. A Study of Work Ethical Theories in Contemporary Protestant
Theology. Uppsala Studies in Social Ethics 15 (Uppsala: Acta Universitatis
Upsaliensis, 1993), bls. 34.