Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 210

480
GEIR SVANSSON
SKÍRNIR
í enskumælandi löndum, m.a. í Englandi og Ástralíu en einkum í
Bandaríkjum Norður-Ameríku, hafa um árabil farið fram rannsóknir við
háskóla á samkynhneigð og samfélagslegum birtingarmyndum hennar.
Við fjölmarga bandaríska háskóla eru sérdeildir sem kenna sig við
„homma/lesbíu-rannsóknir“ (gay/lesbian studies) og innan þeirra og
utan er lögð stund á „hinsegin kenningu eða fræði“ (queer theory).9
Lesbíu/homma-rannsóknir og hinsegin fræði skarast en markmið eru að
sumu leyti ólík og markhópar hugsanlega einnig. Hinsegin fræði eru
mun víðtækari og ná ekki eingöngu yfir homma og lesbíur heldur alla
„hinsegin", þ.e. þá sem falla ekki að gagnkynhneigðu normi. Helsti
munurinn liggur í því að fyrrnefndu rannsóknirnar miða að því að finna
og móta (stöðuga) samkynhneigða sjálfsmynd til mótvægis þeirri gagn-
kynhneigðu. Hinsegin fræði hafa aftur á móti að markmiði að grafa und-
an sjálfsmyndarhugtakinu og kyngervum10 með því að benda á innri
óstöðugleika hugtakanna. Fyrsta skrefið í þá átt er að afhjúpa þá gagn-
kynhneigðu hugmyndafræði sem gegnsýrir öll svið menningar og fellir
allt að sínu normi en útilokar það sem er öðruvísi. Hugtakið, sem byrjað
var að nota í upphafi þessa áratugar, er eins konar samheiti á rannsókn-
um og gagnrýni sem beitt er á menningarframleiðslu, í víðtækum skiln-
ingi, til að kanna sjálfsmyndir, samfélag, framsetningu og fjölbreytileika.
„Fræðin“ eru þó ekki skýrt afmörkuð. Laurent Berlant og Michael
Warner benda á að hinsegin fræði standi varla undir nafni sem fræði og
eigi ekki að gera það! Þau falla ekki undir eina orðræðu og eru á stöðugu
tilraunastigi. Að þeirra áliti ætti betur við að tala um „hinsegin um-
sagnir“.n En þessar umsagnir eru pólitískar og miða að því að rýma til
fyrir þjóðfélagshópi/-hópum, án þess þó að þeir einstaklingar sem
tilheyri þeim hópum hafi, eða eigi að hafa, fasta stöðu og óhagganlega
9 „Queer theory“ verður hér eftir þýtt „hinsegin fræði". Orðið „queer“ („und-
arlegur“, „skrýtinn“, „á skjön“) var til skamms tíma slangurorð og skammar-
yrði fyrir „öfugugga“ í ensku en hommar og lesbíur hafa nú „endurheimt"
orðið og gert að sínu, og nánast að slagorði (sbr. samtökin Queer Nation).
10 Með „kyngervi" er átt við enska hugtakið gender sem er erfitt í þýðingu. Það
er ýmist þýtt sem „kynferði“, „kyn“ eða „kynferðishlutverk" en átt er við
„menningarbundið kyn“, andstætt líffræðilegu kyni (sex). Til einföldunar
verður „kyngervi" notað hér um gender, „kynferði" fyrir sexuality og „kyn“
fyrir sex . Eins og ljóst má vera af umfjölluninni er kyngervi notað í mun víð-
tækari skilningi en í „hefðbundinni" notkun. Þannig eru kyngervin ekki bara
tvö, út frá líffræðilegu karl- og kvenkyni, heldur fjölmörg.
11 Laurent Berlant og Michel Warner, „What Does Queer Theory Teach Us
about X?“, PMLA, 110/3 (maí 1995), bls. 343-49. Upplýsingar um hinsegin
fræði eru m.a. fengnar úr þessari grein.