Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 222
492
GEIR SVANSSON
SKÍRNIR
Það var einmitt á þeirri stundu þegar saksóknari hennar hátignar,
Viktoríu drottningar, bauð honum að útskýra „þá ást sem ei vogar að
nefna sitt nafn“ að Oscar Wilde virtist gera sér grein fyrir sambandi
valds og orðræðu og þeirri klípu sem hann hafði ratað í.42 Fram að því
hafði hann reynt að bera af sér ásakanir um meint óeðli með undan-
brögðum, orðhnyttni, stælum og hreinni lygi, kannski með spjátrungs-
legt sérsmíðað spakmæli að leiðarljósi: „Þegar bláköld alvaran blasir við,
skiptir stíllinn öllu lífsins máli, ekki hreinskilni".43 En minntur á ástina,
útskúfaða og ónefnanlega, skildi hann loks stöðu sína. Hann tók niður
grímuna og hélt varnarræðu fyrir ást milli karlmanna með háfleygum
lýsingarorðum, („It is beautiful, it is fine, it is the noblest form of affect-
ion“), skírskotun til gullaldar Grikklands og Platóns (og sókratískra
frekar en platónskra sambanda karla við aðra karlmenn) en „sektinni"
vísaði hann til föðurhúsa skilningsleysis og fordóma. Fjálg ræðan breytti
þó litlu þar sem Oscar Wilde hafði enga lögvörn í málinu. Forsendur
hans voru rangar frá upphafi og hann hafði ofmetið stöðu sína; „skálda-
leyfið“ var nefnilega takmörkunum háð, rétt eins og hirðfíflsins á mið-
öldum, og höfuðið gat fokið þegar kóngi, drottningu, eða fulltrúa þeirra,
sýndist. Með orði sínu, skrifum og æði hafði Wilde dregið upp á yfir-
borðið bannaða orðræðu og forboðna ást og því gátu réttarhöldin yfir
honum aðeins farið á einn veg.44
Það kann að þykja langsótt að bera saman fin-de-siécle andrúmsloft
síðustu aldar á Bretlandi og tíðaranda yfirstandandi aldarloka á Islandi.
En kannski er hægt að sjá vissa hliðstæðu í bókmenntum þessara tveggja
skeiða, í hvoru landinu um sig. Hinar „dauðadæmdu tvífarabókmenntir“
fyrri aldar tjáðu ómöguleika þess að lifa einlægu samkynhneigðu líferni.
Þótt samkynhneigðar ástir í Z: Astarsögu og Þeirri kvöldu ást sem hugar-
fylgsnin geyma, sýni samkynhneigð á opinskáan hátt þá eru átökin og
42 Hér er vísað í Ijóðlínuna „Love that dare not speak its name” úr ljóði eftir Al-
fred Douglas lávarð, eða „Bosie“, sem birst hafði í bókmenntariti er Wilde
hafði staðið að ásamt öðrum.
43 „In matters of grave importance, style, not sincerity is the vital thing.“ The
Importance of being Earnest, Hong Kong: Longman Group, 1983, bls. 55.
44 Meiðyrðamál Wildes gegn Queensberry markgreifa tapaðist og því hlaut
ákæruvaldið að sækja hann sjálfan til sakar. Eftirleikurinn reyndist léttur þar
eð auðvelt var að færa sönnur á ólöglegt athæfi mannsins, ef ekki á borði þá í
orði. Wilde var kippt út af sviðinu á hátindi frægðar sinnar (skömmu eftir
frumsýningu í London á leikritinu fræga The Importance of Being Earnest),
og eftir tveggja ára fangelsi og þrælkunarvinnu þvældist hann um á megin-
landinu útskúfaður og brotinn maður þau þrjú ár sem hann átti ólifuð. Oscar
Wilde dó í sárri einsemd og fátækt aldamótaárið 1900.