Skírnir - 01.09.1998, Blaðsíða 225
SKÍRNIR
ÓSEGJANLEG ÁST
495
íslenskra bókmennta nái aðeins yfir eina blaðsíðu.47 Skorturinn á bók-
menntum um samkynhneigða og eftir samkynhneigða endurspeglar, eins
og segir í kaflanum, ósýnileika og veika sjálfsmynd sem einkennt hefur
líf samkynhneigðra til skamms tíma. Fyrsta dæmið um skáldskap þar
sem samkynhneigð kemur berlega fram er þar talin (að líkindum) smá-
sagan „Saman lagt spott og speki“ eftir Elías Mar sem kom út árið 1960.
I sögunni taka tal saman, í gamla kirkjugarðinum í Reykjavík, skólapilt-
ur (sem er jafnframt sögumaður) og sérkennilegur eldri maður sem hrell-
ir og hrífur þann fyrrnefnda með djarflegum og lofsamlegum athuga-
semdum um samkynhneigðar ástir karlmanna. A bókarkápu eru tveir
naktir piltar í myndgerð Alfreðs Flóka.48
Greinileg dæmi um skáldskap eða menningarframleiðslu þar sem
samkynhneigð kemur fram með „jákvæðum" hætti eru ekki mörg en hér
skulu nokkur þeirra tiltekin. Samkynhneigða upplifun og reynslu má
lesa út úr verkum Guðbergs Bergssonar frá fyrstu tíð,49 en þessi þáttur
hefur orðið opinskárri í skrifum hans með árunum og brýst að fullu út í
Þeirri kvöldu ást sem hugarfylgsnin geyma. Hér mætti líka nefna
Hjartað býr enn í helli sínum (1980) og smásögur í Hinsegin sögum
(1984). Samkynhneigð kemur fram í verkum Kristínar Omarsdóttur, t.d.
Svörtum brúðarkjólum (1993). Böðvar Björnsson hefur birt smásögur í
tímaritum og gaf sjálfur út beinskeytta og skemmtilega gerða ljóðsögu,
Dagbók Önnu Frík sem fylgir ungum homma á flótta undan sjálfum sér
(og samfélaginu) og má ætla að sé raunsönn reynslusaga margra homma
sem nú eru að nálgast miðjan aldur.50 Þetta er kannski fyrsta og eina eig-
inlega hinsegin sagan, fram að þessu, sem hefur rödd er kemur beint úr
útskúfuðum menningarkima og er skrifuð á eigin forsendum en ekki
(endilega) fyrir gagnkynhneigðan markað. Þorsteinn Gylfason hefur birt
ljóð um ástir karla, auk þýðinga á ástarljóðum eftir W. H. Auden og
Walt Whitman til karla. Trúbadúrarnir Hörður Torfason og Megas hafa
sungið um samkynhneigð („Litlir sætir strákar" og „Fílahirðirinn frá
Súrím“) og rokkkóngurinn Bubbi hefur samið baráttusöngva („Bleikir
47 1. viðauki, bls. 78-81.
48 Eftir útkomu bókarinnar missti Elías Mar skáldastyrk sem hann hafði notið
um skeið. Þótt ekki sé hægt að fullyrða um það, er sú staðreynd kannski til
marks um að bókin hafi ekki alls staðar vakið hrifningu.
49 Ungi maðurinn í „Þriðja þætti“ í Astum samlyndra hjóna (1969, 1989), hittir
„útlending" sem faðmar hann og bítur „ertnislega í eyrnasnepilinn" á honum
(57). Ekkert meira verður úr en atburðurinn fylgir honum alla ævi, í leit að
„týndri mynd“.
50 Reykjavík: Drengjun bókaútgáfa, 1993.