Sagnir - 01.06.1998, Síða 26

SAGNIR ‘ 98
og deilur gleymast á slíkum
stundum. Á fjórum síðustu
hátíðunum hefur Alþingi
ávallt haldið fund á Þing-
völlum samfara hátíða-
höldunum. Sá fundur hefur
oftast verið táknrænn, þing-
menn koma sér fyrirfram
saman um eitthvert málefni
sem ekki er líklegt til að
vekja deilur. Á Þingvöllum
er ályktunin síðan samþykkt
einróma og mannfjöldinn
fagnar. Eining þjóðarinnar
kemur hvergi betur fram.
Árið 1930 var
samþykkt ályktun um að
Norðurlöndin myndu framvegis setja allar deilur sín á milli í
gerðardóm. Árið 1974 samþykkti Alþingi áætlun um land-
græðslu og gróðurvernd og árið 1994 voru tvær tillögur
samþykktar. Annars vegar breytingar á stjórnarskránni til
samræmis við alþjóðlega mannréttindasáttmála og hins vegar
stofnun hátíðarsjóðs í tilefni af 50 ára afmæli lýðveldisins.
Þeim sjóði skyldi varið til tveggja verkefna; rannsókna á líf-
ríki sjávar og eflingar íslenskrar tungu.38 Allar voru þessar
tillögur samþykktar einróma við mikinn fögnuð mann-
fjöldans.
Lýðveldishátíðin 1944 sker sig úr hvað þingfundinn
varðar. Hér var ekki verið að fjalla um nein smámál; gildis-
töku lýðveldisstjórnarskrár og kjör á fyrsta forseta Íslands.
Þjóðaratkvæðagreiðsla hafði
farið fram um fyrra atriðið
og því var ekki kosið um
það heldur gildistökunni
aðeins lýst yfir.
Þegar kom að kjöri á
fyrsta forseta lýðveldisins
daginn eftir bar til tíðinda. Atkvæði skiptust þannig að Sveinn
Björnsson fékk 30 atkvæði, Jón Sigurðsson, skrifstofustjóri
Alþingis, fékk 5 og 15 seðlar voru auðir.39 Sveinn Björnsson
hlaut því einungis 30 af 50 greiddum atkvæðum, þ.e. 60%.
Þessi atkvæðagreiðsla er í hróplegu ósamræmi við aðrar sem
haldnar hafa verið á þjóðhátíðum Íslendinga. Þingmenn
sýndu ekki þá einingu sem
venja var á stundu sem þessari.
Viðbrögð létu ekki heldur á sér
standa. Í Tímanum var skrifað
um atkvæðagreiðsluna og má
þar sjá hve alvarlegum augum
hún var talin af sumum. Þar er
sagt að „sú óeining hafi verið
þjóðarskömm á þessum stað
og á þessari stundu.“40 Helgi
þjóðhátíðarinnar var rofin.
Einingin sem ríkir við
hátíðarhöldin helgast af
staðsetningu þeirra. Ekki má
færa venjuleg deilumál yfir á
Þingvelli, þar á yfirhöfuð ekki
að deila. Þess vegna eru málin
útkljáð áður en á Þingvelli er komið. Morgunblaðið tók undir
þetta þann 19. júní 1944: „[þ]ar hverfur allur ókunnugleiki og
þurkuskapur manna á milli. Þar finna menn best samhygð og
skyldleika við allt sem íslenskt er.“41
HEILÖG STUND SAMEININGAR
Hápunktar hverrar hátíðar eru helgustu stundir íslensku
þjóðarinnar. Á hverri hátíð má finna einhvern ákveðinn tíma-
punkt þar sem helgin rís hæst og þjóðin finnur samheldni sína
hvað best. Á hátíðinni árið 1874 skorti ekkert á helgi frekar
en á þeim sem eftir fylgdu. Ekki má gleyma því að sjálfur
konungur landsins var viðstaddur. Blaðamaður
Tímans var ekki í nokkrum vafa um hug þeirra
er viðstaddir voru á Þingvöllum. Saga landsins
stóð þeim opin fyrir hugskotssjónum og
varðveisla tungunnar var mönnum ofarlega í
huga. Allt hafði það þau áhrif að „[e]nginn hefir
[...] staðið með köldu blóði á þessari stundu“.42
Helgi hátíðarinnar hafði slík áhrif á viðstadda.
Skýrustu dæmin um helgistund þessara viðburða er að
finna í hátíðunum 1944, 1974 og 1994. Hátíðin 1944 sker sig
um margt úr. Hún var ekki minningar- eða afmælishátíð held-
ur var verið að fagna nýju stjórnarfyrirkomulagi. Og það sem
meira er, á lýðveldisstofnunina var litið sem uppfyllingu mar-
Íslenskt fullveldi í 80 ár
25
„Þjóðin er einnig leifar frá löngu horfinni tíð.“
Einingin sem ríkir við
hátíðahöldin helgast af stað-
setningu þeirra. Ekki má færa venju-
leg deilumál yfir á Þingvelli, þar
á yfirhöfuð ekki að deila.
Frá Alþingishátíðinni 1930.
Leikendur í sögusýningunni
standa hér aðeins til vinstri.
Tryggvi Þórhallsson forsætisráðherra undirritar gerðardómslögin.