Vestfirska fréttablaðið - 24.09.1992, Blaðsíða 10

VESTFIRSKA
10
Fimmtudagur 24. september 1992
;| FRÉTTABLAÐIÐ |=
NÝJAR VESTFIRSKAR ÞJÓÐSÖGUR
Rúsínur bruggarans
Rúnar Hugi Gústafsson selur
eigin Ijóðabók til ágóða fyrir
Skíðafélag ísafjarðar
Gestur Pálmason í Bolungarvík og Pétur
Jónsson (Pési Valli) í Meirihlíð voru eitt sinn
sern oftar góðglaðir á góðri stund. Þegar svo
var ástatt hjá þeim sungu þeir oft hástöfum
saman ýmis góðkunn íslensk lög, enda báðir
í kórum. Svo kom að því að þá félaga vantaði
meira söngvatn. Var þá helst til ráðs að hitta
Kjartan Guðjónsson, landskunnan bruggara í
Víkinni, og vita hvort hann ætti ekki til lögg
handa þeim.
Kjartan lenti í hinum frægu hrakningum á
mótorbátnum Kristjáni árið 1940, þar sem
hann og skipsfélagar hans hröktust með bilaða
vél og vatnslausir um hafið suður af landinu í
þrettán daga áður en landi var náð á ný. Kom
þá bruggkunnátta Kjartans og handlagni að
góðum notum. Hann smíðaði eimingartæki og
eimaði sjó ofan í skipshöfnina og bjargaði það
lífi þeirra. Kjartan var búsettur í Bolungarvík
lungann úr ævi sinni. Hann er faðir Jónmundar
Kjartanssonar, yfirlögregluþjóns á ísafirði.
Kjartan tók erindi þeirra félaga vel og bauð
þeim inn og sökkti stórum drykkjarföntum í
bruggker sem hann hafði í skúr við hús sitt.
Sátu þeir lengi dags í skúrnum og supu á með
Kjartani. Pési Valli hafði orð á því, að einhverjir
kekkir væru í brugginu og spurði hann Kjartan
hverju það sætti.
„Hafðu engar áhyggjur. Þetta eru bara rús-
ínurnar sem ég notaði í lögunina", svaraði
Kjartan.
Þegar þeir félagarnir komu svo út í birtuna
með brugg á flösku sáu þeir að rúsínurnar
sem Kjartan gat um og þeir höfðu brutt með
bestu lyst voru fiskiflugur. Höfðu þær komist í
kerið, sem var illa byrgt, og mynduðu tommu
þykkt lag á yfirborðinu, en rúsínurnar voru á
botninum. Ekki fer neinum sögum af við-
brögðum þeirra, en minnast má þess að „allt
er hey í harðindum", eins og máltækið segir.
-GHj.
Rúnar Hugi Gústafsson,
þrítugur Isfirðingur, hefur
gefið út ljóðabók og heitir hún
Malbikið og blómið. Gengið
verður með bókina í hús á Isa-
firði og nágrenni næstu daga
og bókin boðin til sölu. Hún
kostar 700 kr. og mun helm-
ingur andvirðisins renna til
Skíðafélags ísafjarðar.
„Skíðafélagið fær 350 krón-
ur af hverri bók. Ég á fá eintök
eftir og ef salan gengur vel læt
ég prenta meira í viðbót. Ég á
aðra Ijóðabók tilbúna. Ég er
að reyna að finna upp ein-
hverjar aðferðir til að lifa á
listinni. Ég er þjónn á veit-
ingastað í Osló og vinn þar á
sumrin og um jólin. Ég er svo
á íslandi á veturna að semja.
Ég hef ekki verið á fsafirði í
Aðlögunamámskeið fyrir fatlaða
Dagana „3.-25. október nk.
gengst Sjálfsujörg, landssam-
band fatlaðra, fyrir nám-
skeiði, sem ætlað er hreyfi-
hömluðu fólki. Á námskeið
inu verður fjallað um félags-
legar afleiðingar fötlunar.
Fluttir verða stuttir fyrirlestrar
um viðhorf almennings til
fötlunar, viðbrögð vina og
vandamanna og viðbrögð ein-
staklingsins við nýjum og
breyttum aðstæðum. Á nám-
skeiðinu verður einnig fyrir-
lestur um tryggingamál og
réttindi fatlaðra varðandi
ýmsa þjónustu og starfsemi,
sem tengist fötluðum.
Á námskeiðinu verður unn-
ið í litlum hópum. Þar verða
rædd ýmis mál sem snerta dag-
legt líf fatlaðs fólks, bæði mál
sem öllum eru sameiginleg og
svo sérstök vandamál þátttak-
enda. Hópstjóri er í hverjum
hópi sem hefur menntun og
reynslu af vinnu með fötluðu
fólki. Hins vegar fer engin
bein líkamleg þjálfun fram á
námskciðinu.
Námskeiðið cr einkum mið-
að við fólk eldra en 16 ára,
sem hefur fatlast af einhverj-
um orsökum á síðustu árum.
Dæmi um slíkt eru mænu-
sköddun, vöðva- og miðtaug-
akerfissjúkdómar, klofinn
hryggur, helftarlömun, út-
limamissir og fleira. Auk
hreyfihamlaðra eru ættingjar,
makar og vinir einnig boðnir
velkomnir á námskeiðið.
Námskeiðið er haldið á veg-
um Sjálfsbjargar, landssam-
bands fatlaðra, í húsi Styrktar-
félags lamaðra og fatlaðra,
Reykjadal í Mosfellsbæ.
Námskeiðsgjald er 4.800 kr.,
Rúnar Hugi Gústafsson.
10 ár og öll þessi ár hef ég verið
að reyna að láta vera að skrifa,
en það hefur ekki tekist. Svo
auk þess sem landsbyggðar-
fólk er styrkt til þátttöku.
Fæði, gisting og námskeiðs-
gögn eru innifalin.
Tilkynnið þátttöku fyrir
föstudaginn 9. október til
Lilju Þorgeirsdóttur eða Ólaf-
ar Ríkarðsdóttur á skrifstofu-
tíma í síma 91-29133.
ég tók af skarið og byrjaði. Ég
á góða konu sem er úti í Nor-
egi og vinnur fyrir mér“, sagði
Rúnar í samtali við VEST-
FIRSKA.
Rúnar ætlar að gefa út aðra
ljóðabók í febrúar og nefnist
hún Passlegir sálmar. Hún
fjallar um guðdóminn og nátt-
úruna. Rúnar kvaðst einnig
vera að skrifa skáldsögu sem
fjallar um trúarbrögðin og
samskipti fólks af ólíkum kyn-
stofnum. Hann fékk hug-
myndina að bókinni í fyrravor
þegar hann stundaði sjóinn.
Skáldsagan kemur út um jólin
1993, segir Rúnar Hugi.
-GHj.
POKI
Væri ekki ennþá farsælla
fyrir þjóðina að fækka
ráðherrunum um 10 held-
ur en þingmönnunum?
1 FUGLAÞÁTTUR 22, Alka
1 sr. Sigurðar Ægissonar
Álkan er af ættbálki strand-
fugla, og tilheyrir þaðan ætt
svartfugla. Hún er bjargfugl og
sjófugl, eins og frænkur
hennar, langvían og stuttnefj-
an, og mjög lík þeim tilsýndar.
Líkamslögun svartfugla hef-
ur mótast af sjóköfun, við að
elta uppi fisk. Litur þeirra
markast einnig af hinu sama:
bakið er mjög dökkleitt, til að
þeir sjáist illa að ofan, er þá ber
í myrk undirdjúpin, en hins
vegar bringan ljós, til að þeir
falli sem næst við bjartan him-
ininn.
Svartfuglar eru þó ekki eins
miklir kafarar og t.d. skarfar,
og komast ekki í hálfkvisti við
mörgæsir. Þeir kafa sjaldan
dýpra en 5-6 metra, eða eru
Iengur en 1-2 mínútur í kafi í
einu. Þó er vitað til, að langvia
hafi náðst á 73 m dýpi, og álka
á 137 m dýpi.
Álkan er að mestu svört á
baki og um höfuð að sumarlagi,
en kviður og bringa hvít. Á vet-
urna færist hvíti liturinn yfir
kverk, hálshliðar og vanga,
upp undir augu.
Goggurinn á kynþroska fugl-
um er svartur og hhðflatur og
með tveimur áberandi hvítum
rákum, sem mætast næstum
homrétt. Ungfuglar em nef-
minni og án hvítu rákanna.
Álkan er 37-39 sm á Iengd,
um 700 g á þyngd, og með 63-
68 sm vænghaf. Hún er fremur
kubbsleg í úthti, sem er eitt af
þeim atriðum, er greina hana
frá langvíu og stuttnefju, með
styttri háls og einnig tiltölu-
lega stærra höfuð. Augu em
svört og fætur líka.
Á sundi lyftir hún oft stélinu,
en það gera hinar tegundirnar
ekki. Á flugí virðist hún líka
bæði þybbnari og lengri en
frænkurnar, og teygir nefið
meira fram.
Á vetrum er álkan úti á
rúmsjó í litlum hópum eða
stórum, og virðist þá samvinna
í ætisöfluninni.
Undir vor sameinast hóparn-
ir og nálgast land í breiðum.
Fullorðnar álkur koma
snemma á varpstöðvamar, eða
í mars. Hjúskapurinn er ein-
kvæni, og tryggð haldið við
maka.
Álkubyggðir em dreifðar, en
stærstu vörpin em í urðum við
rætur sjófuglabjarga. Þær
verpa líka hér og þar um björg-
in sjálf, í glufum og skútum.
Átök em fátið, en hótanir,
áminningar og nöldur þeim
mun algengara.
Varpsetrið, þ.e.a.s. hreiðrið
og smáskiki í kring, er vaktað
af báðum aðilum.
Álkan hefur htið fyrir hreið-
urgerð. Hún verpir aðeins einu
eggi, eins og reyndar ahar ís-
lensku svartfuglategundirnar,
nema teista, og er þetta egg
ýmist brúnt, ljósbrúnt, hvítt,
eða grænleitt, með dökkum
yrjum. Það er ekki eins pem-
lega og egg langvíu og stutt-
nefju, enda þarf álkan ekki á
sliku að halda í glufum og
skomingum bjarga og urða.
Álkur í varpbúningi. (Hjálmar
R. Bárðarson: Fuglar íslands.
Reykjavík 1986).
Þegar kvenfughnn er orpinn,
er jafnræði í störfum. Útungun
tekur 32—39 daga.
Eftir að unginn er kominn á
sjó, er hann i umsjá foreldra
næstu daga, og er talið að karl-
fughnn fylgi honum svo áleiðis
út í heim.
Ungfuglamir halda sig úti á
rúmsjó, uns þeir em orðnir 2-3
ára gamhr, en verða að jafnaði
kynþroska 4—5 ára.
Álkan hefur takmarkaðri út-
breiðslu en bæði langvía og
stuttnefja, og verpir eingöngu
við Atlantshaf og aðhggjandi
höf.
Að felli loknum halda margir
fuglanna til annarra háfsvæða,
og er vitað til þess að ungfugl-
ar geti farið allt að ströndum
N-Afríku.
Mikill hluti fugla af norræn-
um stofnum, þ.e.a.s. frá ís-
landi, N-Noregi, og N—Rúss-
landi, hafa vetrardvöl á
skoskum hafsvæðum, t.d. við
Orkneyjar og Hjaltland. Það
svæði hýsir þvi djúgan part af
heimsstofninum á veturna.
Álkan verpir, eins og áður
gat um, á bjargsyllum eða í
klettaglufum ofarlega í
björgum, eða mihi steina í
urðum, sem mun vera algeng-
ara. Langstærsta samfellda
álkubyggð í heiminum er talin
vera í Stómurð undir Látra-
bjargi, sem hrundi úr bjarginu
á 19. öld.
Önnur stór álkuvörp eru við
rætur Hælavíkurbjargs og í
fjömm Grímseyjar.
Álkan er eini svartfuglinn, er
verpir í hömmm við ferskvatn;
það er við Ladogavatn í Rúss-
landi, skammt frá Pétursborg
(áður Leningrad). Mun þar
vera um að ræða leifar frá þeim
tíma, er það var samtengt
Hvítahafinu, og því salt. Þá er
einnig stórt varp í Karlsey hjá
Gotlandi.
íslenski álkustofninn er tal-
inn mun fáhðaðri en stofnar
langvíu (um 1,6 mihjónir
varppara) og stuttnefju (um 2
mihjónir varppara), og hafa
einungis inni að geyma um
250-500 þúsund verpandi pör.
Lítið hafði verið merkt af
álku hér á landi þar th sumarið
1981, að um 500 fuglar voru
merktir í Grímsey. Af þeim
hafa nokkrir fuglar endur-
heimst, allir í Færeyjum. Það
eru, enn sem komið er, einu
upplýsingarnar um ferðir þess-
ara íslensku fugla á veturna.
Alheimsstofn álku er ekki vel
þekktur, en líkur benda th að
megnið af honum sé í íslensk-
um fuglabjörgum.
Nú eru viðurkenndar tvær
deihtegundir; önnur þeirra,
kennd við ísland, Alca torda is-
landica, verpir einnig í Fær-
eyjum, áBretlandi, áírlandi, og
á Bretagneskaganum í NV-
Frakklandi. Hin, Alca torda
torda, verpir í N-Ameríku, á
Grænlandi, á Bjarnarey, í Dan-
mörku, í Noregi, í Múrmansk
að Hvítahafi, og við Eystrasalt.
Kjörlendi álkunnar er grunn-
sævi og strandhöf, og helsta
fæða smáfiskar, eins og t.d. shi
og loðna, en líka krabbadýr.
Lífshættir og þróun svart-
fugla og mörgæsa er samhverf,
þótt ekki muni vera um skyld-
leika að ræða. Þessar hku, en
óskyldu, tegundir, skipta
heiminum á mhli sín; mörgæsir
lifa einungis á suðurhveli
jarðar, en svartfuglar á norður-
hveli. Báðar vhja kuldasvæði,
þar sem mest er um fiskifang í
bjartri miðsumarsól.
Elsta álka, sem menn vita
um, náði því að verða 25 ára
gömul. Hún var með breskt
merki.