Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Síða 98

Kristján Búason
Flest bréfa sinna skrifaði Páll á næstu 5 árum. Fjöldi rita hefur verið
skrifaður um sögu gyðingdómsins á dögum Jesú. Má þar nefna sögu
prófessors E. Schiirers, síðast í Göttingen (d. 1910), Geschichte des
jiidischen Volkes im Zeitalter Jesu Chrísti frá 1886 - 87, og frá þessari öld
rit þýzka prófessorsins J. Jeremias Jerusalem zurZeit Jesu 1-2 frá 1923 -
24.
Fundur handritanna í Qumran við Dauðahafið sýndi, að
gyðingdómurinn á dögum Jesú var fjölbreyttari en Nýja testamentið sýnir
og enn blæbrigðaríkari en heimildir rabbínanna gefa til kynna, en þau eru
ritskoðuð af fræðimönnum Farisea, sem tóku forystu í gyðingdómnum
eftir fall Jerúsalem árið 70. í kjölfar þessara handritafunda fylgdu öflugar
rannsóknir á gyðingdómi þessa tíma, sem standa enn yfir. Þýzki
guðfræðiprófessorinn Herbert Braun hefur í miklu ritiverki, Qumran und
das Neue Testament 1-2 , frá 1966, gefið yfirlit yfir það efni, sem getur
varpað ljósi á Nýja testamentið. En það er furðu takmarkað. Sumir
guðfræðingar vilja sjá áhrif frá málfari og hugarheimi
Qumransafhaðarins í tjáningarformi Jóhannesarguðspjalls. Þá sýnir rit
prófessors Martins Hengels í Tubingen í Vestur Þýzkalandi, Judentum und
Hellenismus frá 1969, að hellenistískur gyðingdómur var talsvert
fjölbreyttari en menn gerðu sér áður ljóst og erfitt er að setja skörp skil
milli grískumælandi gyðingdóms í Palestínu og annars staðar í rómverska
heimsveldinu. Meðal þeirra, sem á okkar tímum hefur á fræðilegan hátt
tengt atburði í lífi Gyðinga, Jesú og frumkristninnar pólitískri
samtímasögu sinni, er sænski prófessorinn Bo Reicke (d. 1987), sem
starfaði stærsta hluta ævi sinnar við háskólann í Basel í Sviss. Þetta gerir
hann í riti sínu Neutestamentliche Zeitgeschichte, sem kom út í annarri
útgáfu 1968.
Synagógur Gyðinga voru í flestum borgum. Hellenistísk gríska var
milliríkjamál og jafnframt mál menntamanna, samgöngur voru góðar,
friður ríkti í rómverska heimsveldinu og hellenistísk borgarmenning var
útbreidd, þar sem menn voru heimsborgarar í víðlendu ríki. Fólki af ólíku
þjóðemi og trú ægði saman í stórborgum og leitaði öryggis í
trúarhreyfmgum. Allt vom þetta þættir, sem auðvelduðu útbreiðslu
kristninnar á fyrstu öldum. Það, sem gerðist í Róm, hafði áhrif á atburði í
Palestínu. Þegar keisarinn var aðdáandi þjóðlegrar menningar eins og
Tiberíus, nutu þjóðemishreyfingar í skattlöndum skilnings. Svo var t.d.
um Farisea undir lok starfstíma Jesú. En þegar aðdáandi grískrar eða
hellenistískrar heimsmenningar eins og Neró fór með völd, var þrengt að
þjóðemisöflum og þeim sýndur lítill skilningur. Það var á dögum Nerós
árið 66, að Gyðingar hófu uppreisn í Palestínu, sem endaði með skelfíngu
árið 70, en þá féll Jerúsalem. Páll postuli er mikilvæg persóna í þróun
kristninnar. Hann var skólaður Gyðingur af flokki Farisea, og varð stærsti
guðfræðingur frumkristninnar. Hann sá grundvallarþætti kristindómsins
betur en flestir aðrir og á þátt í því, að kristnin heldur fast við það að vera
hinn nýi sáttmáli, arftaki fyrirheita ísraels, en ekki sértrúarhreyfing innan
gyðingdómsins.
96
i