Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Síða 121

Spumingar um hefð og frelsi
spámannanna. Þeir prédikuðu oftast í bundnu máli, settu fram skarpar
andstæður ljóss og skugga, máluðu í sterkum litum. Merking orða þeirra
er einatt fólgin í spennunni milli tveggja andstæðna, fremur en í orðanna
hljóðan við fyrsta lestur. Á það einnig við um dæmisögur Jesú.
Framsetningunni svipar oft til þess sem við lærðum í rafmagnsfræðinni í
æsku: Straumi er hleypt á tvo gagnstæða póla eða rafskaut og myndast þá
neisti mitt á milli þeirra. í hebresku málfari og í framsetningu Jesú er
sannleikurinn oft „mitt á milli“ tveggja andstæðna, fremur en í öðrum
hvorum pólnum, eins og til dæmis í andstæðu hins guðrækna farísea og
hins illræmda tollheimtumanns.
Prédikun Jesaja í 1. kapítulanum sýnist einræð og auðskilin við fyrsta
lestur. Hann virðist vilja að afnumdar séu allar fómir og af lagðar allar
guðsþjónustur. Og meiningin virðist augljós í 6. kapítulanum: að það sé
vilji Guðs að hjarta fólksins verði tilfinningalaust, eyru þess daufheyrð og
augu þess lokuð, svo að ömggt sé að menn hvorki heyri, sjái né skilji
boðskapinn (9.-1 l.v.). En við nánari eftirgrennslan verður ljóst að ,Jiinn
spámannlegi stíll“, sem er lykill að merkingtmni, dregur hér fram sterkar
andstæður sem leiða sannleikaxm fram á þann hátt að lesandmn verður að
ráða sjálfur í merkinguna. Og það gerir hann með því að hlusta grannt
eftir því sem sagt er (og ekki síður hinu sem ósagt er látið) og síðan að gefa
gaum að víðari sjónhring viðkomandi prédikara. Þótt spámennimir
prédikuðu gegn guðsþjónustunni, vildu þeir ekki afhám hennar heldur
endumýjun. Og enda þótt Jesaja setji fram á hinn sterkasta hátt, svo ekki
verður um bætt, hversu menn snúa sér burt frá Guði, þá snýr hann
viljaákvörðun mannanna sjálfra í refsingu Guðs, segir Guð valda því sem
menn hafa í raun kallað yfir sig sjálfir. Þjóðin kallar yfir sig ófarimar
sjálf með fráhvarfi frá Guði, en spámaðurinn setur málið þannig fram að
ófarimar verða verk Guðs, tortímingin af hans völdum. (Þetta gerir hann
til þess að tjá á sterkasta máta alveldi Guðs og — með öfugu formerki— að
allt vort ráð sé í hendi hans.) Og hvergi er sterkar að orði kveðið um
miskunn Guðs en einmitt hjá Jesaja. (Slíka þversögn skilja mjög fáir, og
sjaldan sérfræðingar í fræðigreininni. En listmálarar skilja þetta strax, því
stíllinn er í ætt við súrrealisma í málaralist, og leikhúsfólk, því hann er
skyldur absúrdisma í leikritagerð.)
Hver er merkingin?
En hvað á Jesús við er hann beitir þessum stflbrögðum í
Fjallræðunni? Margur hefur villst á því hve ræðan er einföld og talið
merkingu hennar einræða: að hún sé eins konar nýtt lögmál, ný boðorð.
En sé ræðan skilin þannig, steyta menn á því skeri að þurfa að afnema
lögreglu og aga ef boðinu er fylgt bókstaflega (5.38) og leyfa mönnum að
nauðga smástúlkum án mótaðgerða. Og svo mætti lengi telja, sem hér yrði
oflangt mál að rekja.
Nær sanni mun vera að telja merkingu Fjallræðunnar þá að sýna hið
alfullkomna líf kærleikans og hinnar sönnu mennsku í krafti Guðs, að
sýna mönnum að enginn getur annan dæmt né talið hann fjær Guði en
119