Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 143

Hrafnkell A. Jónsson
Hamra-Setta
Hamra-Setta, Sesselja Loftsdóttir er
hulin dulúð. Nokkrar heimildir eru
til um hana og eins eru skráðar um
hana þjóðsögur.
Þjóðsagan hefur skilað okkur sinni
mynd. Hamra-Setta myrti bónda sinn flúði
til fjalla með friðli sínum, bjó þar í helli þar
sem hún ól börn og drekkti þeim jafnharðan
í stöðuvatni sem var í hellinum. Síðar náði
hún sáttum við veraldleg og andleg yfir-
völd, hún settist að í byggð, giftist og átti
börn og buru og þótti alla tíð hin mesta
ágætis manneskja. Það er eins með þjóð-
söguna og heimildirnar að þar rekur sig
hvað á annars horn.
Ýmsir hafa ritað um Hamra-Settu og
reynt að ráða í lífshlaup hennar. Margeir
Jónsson fræðimaður ritaði ítarlega um hana
í þjóðsagnasafnið Grímu. Benedikt Gísla-
son frá Hofteigi skrifaði í Múlaþing 2. hefti
1967 þáttinn „Frá höfuðbóli til hellisvistar.“
Ég mun nú leitast við að fjalla á nýjan
leik um sögu Sesselju Loftsdóttur og styðst
við það sem þeir Margeir og Benedikt hafa
áður ritað um málið án þess að vitna til
þeirra beint.
Heimildir
Fyrst rek ég þá atburðarás sem kemur
fram í skjölum og öðrum heimildum sem til
eru um málið auk eignarheimilda á Egils-
stöðum á Völlum en þeir virðast skipta
meginmáli í öllu sem til er um málið.
Eignarhalds Egilsstaða á Völlum getur
fyrst þegar Þorvarður Guðmundsson gefur
Sigurði Finnbogasyni og Margrétu Þorvarð-
ardóttur konu hans próventu sína og konu
sinnar Guðlaugar Tómasdöttur.
Bréf um gjöfina er ritað í Reykjahlíð við
Mývatn 12. júní 1517.1 Bréfið er frumrit á
skinni með innsiglum hangandi fyrir. Þann
1. júlí 1519 er á Öxarárþingi dómur sex
manna útnefndur af Vigfúsi Erlendssyni
lögmanni yfir allt Island um kæru Brands
Guðmundssonar til Sigurðar Finnbogasonar
um hald á jörðinni Egilsstöðum á Völlum.
Er Brandi dæmd xviii hndr. í jörðinni til
eignar sem erfingja, þar sem Þorvarður gaf
alla eigu sína, en mátti samkvæmt lögum
aðeins ráðstafa fjórðungi eigna sinna undan
erfingjum.2 Brandur Guðmundsson var
hálfbróðir Þorvarðar samfeðra.3 Bréfið er
afrit eftir fúnu og stórskemmdu frumriti.
Fyllt er í eyður eftir eftirriti sem bar saman
við frumritið eins og það náði til.
Þann 18. mars 1540 selur Sesselja Lofts-
dóttir Birni Jónssyni bónda á Eyvindará
jörðina Egilsstaði „með öllum þeim gögn-
um og gæðum sem greindri jörð fylgja og
fylgt hafa að fornu og nýju og hún var fremst
eigandi að orðin. Hér í mót gaf oft nefndur
Björn nefndri Sesselju jörðina Hólaland er
14!