Jökull - 01.12.1972, Síða 15

og lýsingu mína á hrauninu, að verulegu leyti
á amerísku flugmyndunum af þessu hrauni. En
erfitt getur verið að ákvarða jaðra einstakra
hrauna á slíkum myndum, einkum er hraunin
hafa runnið með hvíldum. Mun ónákvæmni á
korti mínu helzt vera að finna um miðbik
Tröllagígaraðarinnar og í norðausturhluta
Tröllahrauns.
SAMTÍMA FRÁSAGNIR AF GOSINU
Mánudaginn 30. júní 1862 hófst eldgos, sem
talið var í austurjöklum eða norðan þeirra. I
Þjóðólfi (30. júlí 1862, bls. 127-129) segir hér
um m. a.:
„Mánudaginn 30. f. m. og þriðjudaginn 1. þ.
mán. sást úr bygð í sveitunum milli Kúðafljóts
og Brunasands, að mikinn reykjarmökk lagði
hátt á lopt1) upp norðr af bygðinni, var hann
að sjd nálœgt í hánorðr af Síðunni og úr Meðal-
landinu rétt vestanvert við fjallið Karlbak,2)
sem er hæsta fjallið framarlega (sunnarlega) og
austantil á Síðumannaafrétti, en einmitt í þessa
stefnu, þar úr bygðinni, eru eldsupptökin 1783.
.......En úr Skaptártúngu að sjá, bar mökk-
inn í landnorðr ......... þessvegna sannfærð-
ust menn brátt um það, að eldsupptök þessi,
er mökkinn lagði upp af, væri ekki nálægt
þeim stöðvum, þar sem hinn mikli jarðeldr
1783 kom upp, heldur hlyti þau að vera að
norðanverðu við jökulinn eðr að minsta kosti
fyrir norðan fjallgarð þann, er liggr fast frá út-
suðrhorni jökulsins vestr með Skaptá fyrst og
vestr til Uxatinda og þaðan vestrí Torfajökul.
Þetta hefr nú ítarlegar staðfeszt, er nokkrir
Síðumenn undir forstöðu Bjarna hreppstjóra
Bjarnasonar á Keldunúpi fóru undir miðbik
þ. m. þar norðr undir jökulinn og gengu þeir
úr skugga um, að eldsupptökin væri ekki þeim
megin jökulsins"......
í sama blaði segir, að hvergi hafi orðið vart
við eldgosið í Múlasýslum, Þingeyjar- og Eyja-
fjarðarsýslu, hvorki við mökk né öskufall, en
þess beri að gæta, að þar gekk „stöðug norðan-
og landnorðanátt gjörvallan þenna mánuð“.
Síðan segir: „Vér gátum þess frá upphafi, hve-
nær eldmökkrinn sást fyrst 1 Skaptafellssýslu,
1) í samtíma lýsingum er stafsetningu dag-
blaðanna fylgt.
2) Skáletranir hér og síðar eru mínar.
og var það um sama leyti og einkum miðviku-
daginn 2. og fimtud. 3. þ. mán. að mökkrinn
sást glöggt úr Rangárvalla- og Arnessýslu, eink-
um af Eyrarbakka; hér sunnanfjalls sást aldrei
mökkrinn sjálfr, en allt austrlandnorðrloptið
var um þá daga þakið eldmistri héðan að sjá,
og það optast daglega fram til 16. þ. mán.,
helzt á morgnana og framan af degi, en veðr-
staðan hefir og verið hér heldr á utan eðr út-
nyrt. Dagana 2.-5 þ. mán. og jafnvel optar sást
eldlitr á sól um sólsetr. Oðruhverju hafa heyrzt
dunur og dynkir í Skaptafellssýslu fyrir austan
Mýrdalssand, var það mest miðvikudaginn 2.
þ. m„ og svo öðru hverju fram til 15. eðr 16.
þ. mán., þá heyrðust enn 2 eða 3 dunur í norðri,
austr á Síðu. Mökkr sást þar síðast 17. þ. mán.|
og ætlum vér, að það væri þann sama dag eðr
daginn fyrir að hér sæist síðast mistr á austr-
lopti.
Það er sagt eptir þeim Bjarna á Keldunúpi,
er gengu norðr á Síðumannaafrétt, að þeir hafi
glögglega séð 3 mekkina og bil á milli þeirra
að neðan. Eigi þykir nein vissa fyrir því að
öskufall hafi komið neinsstaðar íiema þann
eina dag 2. þ. m., er mökkrinn stóð mestr og
svartastr af norðri landnorðri fram af Síðu-
heiðunum; veðr var þá heiðskírt að öðru, en
varð svo myrkt af mekkinum og öskufallinu, að
eigi sást til Holtsborgar sunnan úr Landbroti
ofanverðu. Öskufall þetta gekk yfir allar utan-
verðar Síðuheiðarnar og bygðina, sem þar er
fyrir vestan Kirkjubæjarkl., ytri liluta Land-
brots og yfir Meðallandið að utanverðu. Það
er merkilegt við öskufall þetta, að þess sá eng-
in merki norðantil á Síðumannaafrétti, eptir
því sem haft er eptir þeim Bjarna, en aðeins
um fremri hlutann og lieiðarnar (búfjárhaganaj
þar suðraf; mætti af því ætla í fljótu máli,
að eldsupptökin væri þar á afréttinni og eigi
allnorðarlega, en það er ekki; önnur vindstaða
hefir sjálfsagt klofið mökkinn þar norðrfrá, og
staðið af Torfajökli austr með Uxatindum."
í sama blaði er birtur kafli úr bréfi frá
Magnúsi hreppstjóra Magnússyni í Sandaseli í
Meðallandi til Magnúsar justizráðs Stephensens
í Vatnsdal, dags. 9. júlí 1862. Þar segir:
„Ekkert get ég greinilega skrifað yðr hér um
eldinn, en hreint er mér óskiljanlegt, eptir
kortinu, að hann geti í Kröblu verið, þar mökk-
inn leggr í hreinni norðanátt þvert fram yfir
Karlbak......
JÖKULL 22. ÁR 1 3