Jökull - 01.12.1992, Síða 105

þeirra og mengun sem af henni hlýst.
I kaflanum um vatn er rætt um nýtingu og gæði
vatns. Dæmi eru rakin frá Danmörku um gæði grunn-
vatns. Áhrif framkvæmda á vatnsauðlindir fá sérstaka
umfjöllun. Aswanstíflan og Nasservatnið er tekið sem
dæmi um framkvæmd sem í upphafi var ætlað að vera
íbúum landsins til góða en snerist upp í andhverfu sína
vegna þeirra alvarlegu umhverfisáhrifa sem fylgdu í
kjölfarið.
Hafið skipar sinn sess í bókinni. Eðlis- og efniseig-
inleikar, bylgjuhreyfingar og hafstraumar eru tekin til
umfjöllunarog áhrif þessa á auðlindir hafsins. Meng-
un hafa er einnig til umræðu. Hið almenna ferli nátt-
úrunnar er skýrt en einnig hið sérstæða s.s. Ei Nino,
fyrirbæri við vesturströnd Suður Ameríku sem hefur
veruleg áhrif á líf fólks á viðkomandi svæðum.
Níundi kaflinn er dálítið á skjön við það sem á
undan er að því leyti að hér er einungis fjallað um
Danmörku, þ.e.a.s. danskt landslag, mótað af ferl-
um og lögmálum náttúrunnarfrá kvartertíma, landnám
gróðurs og komu mannsins til Danmerkur, áhrif lofts-
lagsbreytinga og landnáms plantna á dýralíf. Síðasta
jökulskeiði, Weichsel, eru gerð góð skil, hækkun og
lækkun sjávarborðs og áhrifum þess á mótun landsins.
Sérstaklega er fjallað um strendur landsins.
Á eftirkaflanum um landslag fylgirkafli um mann-
vistarlandslag. Landið er skoðað með það fyrir aug-
um að kanna hvemig viðkomandi menning og samfél-
ag hefur haft áhrif á umhverfið og hvemig samfélög
sem búa við ákveðna menningu hafa í samspili við
mismunandi náttúru mótað land. Þessi umfjöllunbrú-
ar bilið á milli kaflanna um eðlisræna landafræði og
mannvistarlandafræði. Skoðuð eru tengsl menningar
og stjómunar á landslag og á hvem hátt landslag getur
sagt til um það. Fyrst er litið á landslag til sveita, þá
iðnaðarlandslag og að lokum landslag bæja og borga.
Fyrsti kaflinn um mannvistarlandafræðina er um
menningu og félagsleg tengsl. Gerð er grein fyrir
fjölbreytni menningar á mismunandi svæðum. Sagt
er frá menningarlegum, efnahagslegum og pólitísk-
um áhrifum Vesturlanda á aðra hluta heims, svo og
viðhorfum Vesturlandabúa til annarra menningarsam-
félaga. Gerð er grein fyrir því hvernig viðhorf okkar
til þjóða mótast út frá okkar eigin forsendum. Lögð er
áhersla á að samfélög eru síbreytileg og að varast beri
að líta á framandi þjóðir sem fulltrúa gamalla stein-
gerðra samfélaga. Orsakatengsl milli náttúru, samfé-
lagsgerða og menningar eru flókin og ekkert þeirra er
hægt að útskýraeingöngu sem afleiðingu af einu öðru.
Menn eru ekki óvirkir gagnvart náttúrunni og hún er
breytanleg. Vilji og gerðir mannsins hafa mikil áhrif
á þróun samfélaga og náttúru. Búferlaflutningar eru
skoðaðir í menningarlegu ljósi og þar rætt um minni-
hlutahópa í Danmörku. Bent er á hvernig við í hinum
vestræna heimi höfum full af fordómum og með stund-
arhagsmuni okkar í huga fjallað um og skipt okkur af
svæðum og þjóðum utan Evrópu. Einnig er gerð grein
fyrir þróunaraðstoð sem hefur oftast nær farið fram
á forsendum Vesturlandabúa. Lögð er áhersla á að
skoða staðbundið sögulegar, efnahagslegar, félags- og
menningarlegarforsendurfyrirþróun. Sahelsvæðiðer
til umfjöllunar í þessu samhengi.
Þá er komið að umfjöllun um þróun atvinnulífs og
er þá kastljósinu enn beint sérstaklega að Danmörku.
Hér er um að ræða góða úttekt á dönsku atvinnulífi
og upplýsingar eru ítarlegar. Þá er fjallað um svæði í
Danmörku þar sem efnahagsástand er erfitt og í lokin
fjallað um atvinnuleysi.
í 13. kaflaeru lýðfræðilegefni til umfjöllunar: Bú-
seta fólks, fólksfjölgun, og búferlaflutningar. Fjallað
er um lýðfræðilegar aðstæður í ólíkum heimshlutum
og flóttamenn heimsins, svo og ástæður fólksflótta s.s.
efnahagslegar og pólitískar, einnig vegna umhverfis-
breytinga. Góð dæmi og skýringarmyndir færa þessi
mikilvægu mál nær lesanda en ella.
Næsti kafli fjallar um bæi og borgir. Söguleg þróun
borgmyndunar innan og utan Evrópu er rædd ásamt
skipulagi bæja frá mismunandi tímum. Fjallað er um
kjamasvæði borgmyndunar á ýmsum tímum og þau
sýnd á skemmtilegum myndum.
í 15. kafla er fjallað um ríkjaskipan heimsins í
hagrænu ljósi. Lífskjör eru til umfjöllunar og gerð
grein fyrir nýjum hugmyndum um hvernig reynt er að
mæla þau nú á dögum ("vísitala sjálfbærrar velferðar"
ISEW), sem og hefðbundnum efnahagslegum mæli-
kvörðum. Efnahagsþróun, alþjóðaviðskipti og við-
skiptasambönd eru til umræðu. Fjallað er um einstök
svæði og lönd í þessu samhengi. Vandamál einstakra
heimshluta og svæða, ekki síst þróunarlanda, fá tals-
vert rúm.
JÖKULL, No. 42, 1992 103