Feykir - 21.12.1994, Blaðsíða 6
6FEYKIR 45/1994
Fyrstu spor framkvæmdamanns
Kafli úr bók Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar um Pálma í Hagkaup
Pálmi Jónsson með fjölskyldu sinni árið 1958. Frá vinstri: Stella, Lilja, Sigurður Gísli, Jón, Ingibjörg Stefanía og Pálmi.
Kaupmaðurinn í Hagkaup naut sín vel í faðmi fjölskvldunnar, þótt næðisstundirnar væru fáar á frumbýlingsárunum,
þegar Hagkaup stækkaði mjög ört.
Hof stendur sem næst miðja vegu
milli fjalls og fjöru á mióri Höfða-
strönd, og sést þaðan vítt um Skaga-
fjörð, frá Mælifellshnjúk í suðvestri
og alla leið norðvestur um Skaga og
eyjamar, Drangey, Málmey og Þórð-
arhöfða. Beint á móti Hofi, vestan
Skagafjarðar, blasir hinn sæbratti
Tindastóll við nyrst, en þá taka við
lægri fjöll og heiðar á Skaga. Jörðin
sjálf er landmikil og hvergi aðþrengd,
enda var hún um langan aldur höfð-
ingjasetur. I landi Hofs er Hofsós,
einn elsti löggilti verslunarstaður á
landinu. Hofsbóndi átti þar allar lóðir
og réttindi. Hof liggur vestan undir
svonefndum Tröllaskaga, hrikalegri
hálendisgirðingu, sem lækkar smám
saman til norðurs. Hagafjallið fyrir
ofan Hof er hins vegar vinalegur stað-
ur, og af því er mikið skjól fyrir norð-
vestannæðingnum. Það er gróið langt
upp eftir hlíðinni, og nýtur sólar vel.
Fljótur að sjá úrræði
Sonur bóndans á Hofi, Pálmi Jóns-
son, svaf nokkur fyrstu árin í rúmi
ömmu sinnar og fóstru, Stefaníu.
Hann varð snemma ákveðinn, sjálf-
stæður og þrekmikill. Ein fyrsta setn-
ingin sem hann sagði, var: „Mámmi
getur!“ Þá gat hann ekki sagt Pálmi,
en vildi ekki láta sinn hlut eftir liggja.
Pálmi gekk ungur til allra venjulegra
búverka á bænum, en hugur hans stóð
ekki til búskapar. Gramdist Jóni
bónda Jónssyni það stundum, að sonur
sinn skyldi ekki vilja taka við jörðinni
af sér. Pálmi hafói engan áhuga á
skepnuhaldi; hann vildi suður.
„Pálmi var laginn við öll störf og
mjög hagvirkur,“ sagði Andrés
Bjömsson, móðurbróðir hans og upp-
eldisbróðir. „Hann þoldi illa að menn
ynnu sér hlutina erfiðar en þurfti.
Hann var ákaflega fljótur að sjá úr-
ræði í hverju máli og láta verkin
ganga. Hann greip ungan ástríða til
verslunarstarfa, og held ég, að hún sé
úr ætt móður hans og móðurömmu.
Það fólk hafði margt meiri áhuga á
kaupmennsku en búskap". Andrés
heldur áfram: „Þótt Pálmi hefði
þannig ætíð mestan áhuga á verslun,
var hann fjölhæfur. Hann var sérstak-
lega vel gefinn maður, las mikið og
hafði gott vit á myndlist. Hann átti
talsvert safn málverka, er yfir lauk,
hygg ég. Hann var sjálfur mjög drátt-
hagur, þótt hann ræktaói þann hæfi-
leika ekki sérstaklega með sér. Þá var
hann vel kunnugur skáldskap og
kunni margt vísna, þótt ég vissi ekki
til, að hann fengist neitt við að yrkja
sjálfur.“
A Hagafjalli ofan við Hof voru
engjar, á meðan gamlir búskaparhættir
héldust, og þar var eins konar leik-
völlur barna og unglinga á Hofi,
berjaland gott og gaman að klifra
fjallið vegna útsýnis yfir ströndina
fjær og nær. „Það segir sína sögu,“
kveður Andrés Bjömsson að orði, „að
Pálmi tók Hagafjallið undan, þegar
hann seldi Hof að lokum. Hof átti í
honum sterkar taugar. Héðan hafði
hann ungur horft yfir Hofstorfuna,
sem breiddi úr sér fyrir neðan.“
Hann gerði þetta óvart
Sólveig, tvíburasystir Pálma, segir:
„Við krakkarnir lékum okkur oftast
með hornum, leggjum og skeljum,
eins og sveitakrakka var siður, en
Pálmi kom með alls konar hluti, sem
hann sagði, að væru flugvélar, og
renndi þeim með miklum hávaða um
loftið. Hann var alltaf hugfanginn af
vélum og nýrri tækni. Hann var eng-
inn sveitamaður í sér. Frá blautu
bamsbeini var Pálmi að velta fyrir sér
nýjungum, gmfla í hlutum og grúska.
Einu sinni sagði hann alvarlegur í
bragði við Sólveigu: „Þú veist ekki,
hvað ég þarf að hugsa mikið!“
Pálmi var að sögn systur sinnar
tápmikill, en fremur baldinn, þegar
hann var barn og unglingur, en þær
móðir hans og amma létu allt eftir
honum. Eitt sinn vom þau systkin að
ganga með ömmu sinni, Stefaníu, út á
engi til að færa fólki mat. Pálmi ýtti
þá við Sólveigu, svo að hún hrasaði.
Þá sagði amma hans: „Hann gerði
þetta óvart. Þú veist að hann á hring-
höndina!“ Stefanía bar hring á hægri
hendi og kallaði hana því hringhönd-
ina, og var hún vön að leiða Pálma
með þeirri hendi. „Ég gat ekki óskað
mér betri bróður. Ég var alltaf stolt af
honum; mér fannst hann svo gáfaður,
og hann var líka svo sterkur og stór,“
segir Sólveig.
Kyndug skilríki
A menntaskólaárum sínum í
Reykjavík bjó Pálmi fyrst hjá Pálma
Hannessyni rektor, frænda sínum, en
síðar hjá móðursystrum sínum, Jór-
unni Björnsdóttur á Þjórsárgötu 3 í
Skerjafirði og Sigurlaugu Bjömsdótt-
ur á Sólvallagötu 41. „Pálmi var létt-
lyndur og kátur piltur. Hann var stríð-
inn, gerði þó sjaldnast fólk sárt,“ segja
frændsystkin hans, Jón Birgir Péturs-
son og Ásthildur Pétursdóttir, börn
Jórunnar. Minnist Jón Birgir þess,
þegar Pálmi, sem þá var um tvítugt,
hafi leikið á sig og vin sinn, Hörð Sig-
urgestsson, síðar forstjóra. Hafi Pálmi
tekið þá tali og sagst geta orðið þeim
úti um ómælt súkkulaði og tyggi-
gúmmi, en þetta voru mestu lífsgæði,
sem ungir drengir gátu öðlast á þeim
árum. Þeir hafi auðvitaö tekið boðinu
ólmir. Pálmi hafi síðan útbúið skilríki
fyrir guttana tvo, þar sem hann hafi
tekið myndir af þeim og skrifað með
texta á ensku. Þegar hermennirnir á
flugvellinum rétt hjá hafi séð skilríkin,
sem hinir smávöxnu herramenn hafi
framvísað, hafi þeir kæst svo, að þeir
hafi leyst þá út með meira súkkulaði og
tyggigúmmíi en þá óraði fyrir að til
væri í öllum heiminum.
Það réðst á hann einhver
drjóli
Á þeirri tíð var nokkuð rætt um þá
hugmynd Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, Pálma rektors Hannessonar og
fleiri framsóknarmanna að flytja skól-
ann upp í sveit. Taldi Jónas frá Hriflu
nauðsynlegt að draga unglingana frá
„vindlingum og víni, frá knæpum og
danskjöllurum, frá iðjuleysi og hengil-
mænuskap kringum kvikmyndahúsin
og lítilfjörlega skemmtistaði", eins og
hann orðaði það. Þessi hugmynd hlaut
þó ekki hljómgrunn.
Bóndasonurinn frá Hofi á Höfða-
strönd, Pálmi Jónsson, eignaðist ekki
nána vini í hópi bekkjarsystkina sinna
í Menntaskólanum í Reykjavík. Á
meðal bekkjarsystkina hans voru þau
Lilja Petersen læknir, Sigurður Bald-
ursson lögfræðingur og Jónas Ámason
rithöfundur og alþingismaður.
„Ég þekkti hann lítið í skóla,“ segir
Sigurður Baldursson. „Vió vorum
ekki í sömu klíku, og hann tók lítinn
þátt í félagslífinu. Hann hefur aldrei
mætt á stúdentaafmæli, sem við höf-
um haldið upp á.“ Jónas Ámason seg-
ir: „Pálmi var ekkert sérstaklega kátur
drengur. Hann var fáskiptinn, jafnvel
einfari. Hann tók til dæmis engan þátt