Tímarit UNIFEM - 01.01.2008, Blaðsíða 21

21
Nú eru sjö ár þangað til þúsaldarmarkmið-
unum um þróun á að vera náð; markmiðum
sem sett voru árið 2000, meðal annars til að ná
fram jafnrétti kynjanna og eflingu kvenna. Í
markmiðssetningunni er að finna stikur sem
mæla framþróunina og markmið sem á að ná,
sem snúa meðal annars að aukinni menntun
stúlkna og fækkun andláta við barnsburð.
Einnig á, með þeim stikum, að vera hægt að
fylgjast með möguleikum kvenna til að taka
þátt í efnahagslífinu og opinberri ákvarðana-
töku, til jafns við karlmenn.
Það ber að standa við
skuldbindingar um að verja
réttindi kvenna
Ef þessum mannréttindum kvenna á að
vera náð fyrir árið 2015, þarf að vera hægt
að draga aðila til ábyrgðar á skuldbinding-
um sínum og pólitískum loforðum er snúa
að bættum réttindum kvenna og jafnrétti
kynjanna, jafnt innan ríkja sem á alþjóð-
legum vettvangi. Konur horfa öðrum
augum á ábyrgð því þær upplifa
ábyrgðarleysi örðruvísi en karlar. Í
skýrslunni kemur fram að góð stjórn-
sýsla þarf á þátttöku kvenna að halda
– alveg eins og jafnrétti kynjanna
krefst þess að ríki beri ábyrgð á og
geti staðið við loforð um kvenréttindi.
Í of mörgum löndum er þessu ekki sinnt,
jafnvel þótt það þýði að brotið sé í bága við
stjórnarskrá eða lög. Fjölmörg dæmi eru um
að konur og karlar fái ekki jöfn laun, að
konur verði fyrir kynferðislegri áreitni á
vinnustað, eða þeim sé sagt upp þegar þær
eru með barni. Þá er það of algengt að
konur, sem hafa orðið fyrir kynferðislegu
ofbeldi, mæti dómurum sem hafa meiri sam-
hug með ofbeldismönnunum en konunum,
sem fá því engar bætur fyrir þjáningar sínar.
Konur eiga að geta farið fram á það við
stjórnvöld í sínu ríki að þau ábyrgist skuld-
bindingar sem hafa verið settar í lög og
þeim sé framfylgt af löggæslunni, í rétt-
arfarskerfinu, af vinnuveitendum og opin-
berum þjónustuaðilum. Þá eiga þær að
geta krafist þess að alþjóðastofnanir standi
við loforð sín um að verja þessi réttindi.
Ábyrgð þýðir að það sé
hægt að draga einhvern
til ábyrgðar
En þegar ekki er staðið við gefnar
skuldbindingar um réttindi kvenna,
hvert geta þá konur leitað? Hver er það
sem ber ábyrgð á að réttindum kvenna
sé framfylgt? Ábyrgð, frá jafnréttissjón-
armiði, felur í sér að ákvarðanir hins opin-
bera séu gegnsæjar, þannig að hægt sé að
meta þær. Konur geta tekið þátt í lýðræð-
islegu samfélagi með því að kjósa, taka þátt
í stjórnmálum eða jafnvel dómsstörfum, en
þær þurfa að hafa forsendur til að meta
hvaða áhrif ákvarðanir og stefnur hafa á
réttindi og stöðu kvenna. Þær forsendur eru
ekki fyrir hendi ef ákvarðanirnar eru ekki
gengsæjar. Ábyrgð, út frá jafnréttissjón-
armiði, krefst þess því ekki einungis að
konur taki þátt í samfélaginu, heldur einnig
að framkvæmd hins opinbera sé metin út frá
jafnréttissjónarmiðum. Slík ábyrgð verður
einungis að veruleika þegar ákvarðanir hins
opinbera, sem hafa áhrif á réttindi kvenna,
eru gegnsæjar og því hægt að krefjast leið-
réttingar, ef eða þegar hið opinbera bregst
skyldum sínum með því að standa ekki vörð
um réttindi þeirra.
Þessarar ábyrgðar er krafist af borgurum, til
dæmis í gegnum kosningar, til að hafa áhrif
á þingmenn og löggjöf. Hins vegar er
ábyrgðarinnar krafist með baráttu í gegn-
um fjölmiðla og annarri borgaralegri þátt-
töku, eins og í gegnum þrýstihópa. Frjáls
félagasamtök og borgaralegar hreyfingar
hafa því mjög mikilvægu hlutverki að gegna
við að veita stjórnvöldum aðhald.
Til að konur geti staðið vörð um réttindi sín
þurfa þær einnig að vera í þeirri aðstöðu að
geta tekið þátt í opinberri stefnumótun á
öllum stigum stjórnkerfisins. Þar er hægt að
benda á, og draga til ábyrgðar, þá aðila sem
hunsa eða brjóta gegn réttindum og þörfum
kvenna. Því er þátttaka kvenna í stjórnmálum
og á þingi mikilvæg, til að rödd kvenna nái að
berast til stjórnvalda. Á undanförnum áratug
hefur orðið átta prósentna aukning meðal
kvenna í landstjórnum, sem er mikilvægt
þegar haft er í huga að aukning var einungis
eitt prósent áratugina þar á undan. Nú eru
konur rúmlega átján prósent þjóðkjörinna
fulltrúa á þingum, sem er nokkuð frá jafnri
stöðu kynjanna, að hvort kynið fyrir sig sé um
40-60 prósent þingmanna. Það að konum
hefur nú fjölgað á þingi þýðir ekki að þörfum
kvenna verði sjálfkrafa svarað. Hins vegar er
það svo að þátttaka kvenna í stjórnmálum er
mikilvægur þáttur í því að kvenréttindi verði
mikilvægur málaþáttur stjórnmála.
Það verður að vera hægt að draga einhvern
til ábyrgðar, annars eru loforðin og lögin
innantóm. Án virkrar ábyrgðar munu stjórn-
völd ekki deila út fjármagni af sanngirni,
sem getur komið illa niður á þeim sem
minnst hafa í samfélaginu. Fátækar konur
standa sérstaklega illa, hvar sem er í heim-
inum, því yfirleitt skortir þær aðgang að
menntun, stjórnmálum og dómskerfinu.
Hvar sem valdið er, þar eru þær ekki. Sér-
staklega þarf að vera hægt að draga ein-
hvern til ábyrgðar á því að skuldbindingar
gagnvart kvenréttindum séu staðfærðar í
verulegar breytingar á lífi kvenna í fátækari
löndum heims, þar sem réttindi kvenna ná
ekki eyrum yfirvalda. Slíkri skyldu á ábyrgð
er ábótavant, en það er réttlætismál, gagn-
vart heiminum öllum, að það sé tryggt að
kvenréttindi séu virt. Konur eru helmingur
jarðarbúa en fjórðungur þingmanna, 60
prósent þeirra sem vinna ólaunuð störf við
matvælaframleiðslu og þjónustustörf, þær
hafa að meðaltali 17 prósent lægri tekjur
en karlmenn og þriðjungur kvenna mun
þola kynbundið ofbeldi á lífsleiðinni.
Svanborg Sigmarsdóttir
1 Skýrslan kallast Progress of the World’s Women
2008/2009: Who Answers to Women? www.unifem.
org/progress/2008/
Að bera ábyrgð
á réttindum kvenna
úr skýrslu uniFEM um stöðu kvenna
í heiminum 2008­20091
Lj
ó
sm
yn
d
:
G
u
n
n
ar
S
al
va
rs
so
n