Tímarit UNIFEM - 01.01.2008, Blaðsíða 40

40
sums staðar er það orðið svo að slíkt smit er
allt að helmingur nýrra HIV-smittilfella.

Ofbeldi gegn konum setur stúlkur og konur
í meiri hættu á að smitast af HIV/alnæmi.
Konur í sunnanverðri Afríku eru í mikilli
smithættu, meðal annars vegna þess að
réttindi þeirra eru oft ekki virt innan hjóna-
bandsins eða af hálfu stjórnvalda.3 Talskona
NACWOLA, Annet Biryetega, heldur því
fram að konur þori oft ekki að neita eig-
inmönnum sínum um kynlíf eða fara fram á
að þeir noti verjur þótt þær viti að þeir séu
þeim ótrúir og þær gruni að þeir séu smit-
aðir. Efnahagslegt ósjálfstæði kvennanna
og smánin sem fylgir því að vera HIV-smituð
kona gerir það líka að verkum að margar
konur kjósa fremur að horfa framhjá hegð-
un eiginmanna sinna og forðast heilsu-
gæslustöðvar þar sem „upp gæti komist“
að þær séu smitaðar. Þá eiga þær það alveg
eins á hættu að vera hent út af heimilinu
þótt þær eigi engan þátt í að koma með
sjúkdóminn inn á heimilið.4
kallað á réttindi kvenna í
Úganda
Undanfarin ár hafa þessi sömu samtök, fyrir
tilstuðlan UNIFEM og Human Rights Watch,
beitt réttindamiðaðri nálgun í baráttunni
gegn kynbundnu ofbeldi í Úganda. Þau
hafa staðið saman að mikilli herferð und-
anfarið þar sem athygli er vakin á vand-
anum og hafa skorað á stjórnvöld að virða
þá alþjóðasamninga sem þau eru aðilar að,
eins og Mannréttindasáttmála og Kvenna-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna, og standa
við skuldbindingar sínar. Þessi þrýstingur
virðist ætla að verða til þess að rykið verði
dustað af rúmlega 40 ára gömlu lagafrum-
varpi sem tekur á ofbeldi gegn konum. Ein-
hverjar breytingar voru gerðar á frumvarp-
inu fyrir um það bil áratug en það var aldrei
samþykkt af þinginu og hefur því hingað til
gleymst í skjalageymslu þingsins. Af
almennri umræðu og töluverðri umfjöllun í
fjölmiðlum að dæma virðist sem frumvarp-
ið verði aftur tekið fyrir á þinginu í náinni
framtíð. Verði frumvarpið að lögum mun
það auðvelda alla fræðslu um réttindi
kvenna og baráttu gegn viðhorfum í samfé-
laginu sem eru konum skaðleg.5
en hvað er réttindamiðuð
nálgun að þróun?
Þegar kemur að því að skilgreina hugtakið
réttindamiðuð nálgun að þróun kemur
fljótt í ljós að engin ein skilgreining virðist
vera til. Mismunandi stofnanir, félagasam-
tök og fræðimenn hafa vissulega lagt til
sínar skilgreiningar eða túlkanir en enn sem
komið er er ekki fullkomin eining um „hina
einu sönnu“ skilgreiningu á hugtakinu.
Þrátt fyrir skort á sameiginlegri skilgrein-
ingu ríkir almenn sátt um að hugtakið eða
nálgunin sé byggð á grundvallargildum
mannréttinda, þ.e. að þau séu algild, óskipt-
anleg, jöfn, samtvinnuð, mismuni ekki,
byggist á þátttöku, virði ábyrgðarskyldu og
lög og reglur.6 Rauði þráðurinn sem bindur
þessi gildi saman í heildstæða nálgun er
ferlið. Það er að segja, allt ferli þróunarsam-
vinnu, á öllum stigum, á að miðast við að
þessi grundvallargildi séu höfð í heiðri þegar
réttindamiðuð nálgun er notuð í þróun-
arsamvinnu. Sem dæmi mætti nefna að
stjórnvöld þurfa að virða rétt barna til
menntunar með því að tryggja aðgengi fyrir
alla að menntun/skólum svo að foreldrar
hindri ekki að stúlkur hljóti menntun.
Í þessu felst, í stuttu máli, að kjarninn í rétt-
indamiðaðri nálgun er sambandið milli rétt-
hafa og þess sem ber skylduna,7 þ.e. sam-
bandið á milli ríkis og borgara. Samkvæmt
þessari nálgun á einstaklingurinn rétt/kröfu
(sem studd er af alþjóðlegum mannréttind-
um) á ákveðinni meðferð og þjónustu. Ríki,
yfirvöldum og í raun alþjóðasamfélaginu
ber því skylda til að tryggja að þessi réttindi
séu virt. Þar af leiðandi, hver svo sem
útgangspunkturinn kann að vera, er ekki
hægt að horfa fram hjá því að réttindamið-
uð nálgun er hápólitísk, sem gerir hana oft
móttækilegri fyrir gagnrýni og aðgreinir
hana frá mörgum öðrum nálgunum innan
þróunargeirans.
réttindamiðuð nálgun –
bætir hún einhverju við
það sem fyrir var?
Í grein sinni, Human Rights Approach to
Development Programming, bendir Urban
Jonsson á að réttindamiðuð nálgun á margt
sameiginlegt með öðrum nálgunum í þró-
unarsamvinnu (t.d. þarfamiðuðum nálg-
unum) eins og áherslu á þátttöku, mik-
ilvægi gegnsæis og góðra stjórnarhátta,
ásamt ýmiss konar aðgerðum sem eru not-
aðar til að efla færni og kunnáttu (e.
empowerment strategies). Jonsson bendir
réttilega á að í gegnum tíðina, bæði innan
þróunargeirans og mannréttindageirans,
Hin fimmtuga Silvia Alak bjó í flóttamannabúðum í Gulu-héraði í Norður-Úganda í ágúst
2006. Silvia og börnin hennar sjö lifðu af ofbeldi uppreisnarmanna. Eiginmaður hennar
var ekki svo lánsamur.
©
M
an
o
o
ch
er
D
eg
h
at
i/I
R
IN
Ofbeldi gegn konum setur stúlkur og konur í meiri hættu á að
smitast af HIV/alnæmi. Konur í sunnanverðri Afríku eru í
mikilli smithættu, meðal annars vegna þess að réttindi þeirra
eru oft ekki virt innan hjónabandsins eða af hálfu stjórnvalda.3