Tímarit UNIFEM - 01.01.2008, Blaðsíða 41

41
hafi mörg góð tæki orðið til sem eiga fullt
erindi inn í réttindamiðaða nálgun. Það er
því ekki nauðsynlegt að finna upp hjólið.
Nálgunin byggist að miklu leyti á þeirri
vinnu og þeim rannsóknum sem hafa verið
unnar og notaðar hingað til á sviði mann-
réttinda og þróunarsamvinnu.
Mikilvægt að greina hver
ber ábyrgðina
Þrátt fyrir að margt sé sameiginlegt með rétt-
indamiðaðri nálgun og þarfamiðuðum nálg-
unum innan þróunargeirans eru líka mik-
ilvægir þættir sem skilja þær að. Að mati
Jonssons er einn mikilvægasti munurinn fólg-
in í því að þarfamiðaðar nálganir gera ekki
ráð fyrir „þeim sem ber skylduna“ vegna þess
að þær byggja ekki á lagalegum grunni. Að
margra mati er hér um að ræða eina mik-
ilvægustu viðbótina sem réttindamiðuð nálg-
un hefur fram að færa fyrir þróunarmál; að
hún byggir á lagalegum grunni. Þeir sem til-
heyra þessum hópi benda á að þrátt fyrir
vissar lagalegar hindranir8 sé þessi þáttur gríð-
arlega mikilvægur fyrir alla baráttu fyrir
grunnþörfum. Lagalegi þátturinn skiptir einn-
ig sköpum þegar greina þarf hvar réttarfars-
leg ábyrgð liggur þegar kemur að því að veita
ákveðna þjónustu við almenning. Það má því
kannski segja að þeir sem leggja megináherslu
á lagalega hlið nálgunarinnar einbeiti sér
einna helst að því að alþjóðasamþykktir og
lög séu virt og að „þeir sem bera skylduna“
axli hana (hvort heldur sem er fyrir tilstuðlan
utanaðkomandi aðstoðar eða þrýstings).
Fylgjendur réttindamiðaðrar nálgunar eru
hins vegar ekki allir sammála um að lagalegi
grunnurinn skipti mestu máli. Þeir sem til-
heyra þeim hópi sem leggur minna upp úr
lagalegu hliðinni leggja aftur meiri áherslu á
inntak laganna, ef svo má segja. Þeir benda á
mikilvægi þess að réttindamiðuð nálgun
byggi á réttindum og kröfum fólks en ekki
ölmusu. Þessi útgangspunktur hefur það í för
með sér að starfsfólk innan þróunargeirans
fer að hugsa meira út frá stefnumótun,
félagslegu skipulagi, misrétti, mismunun og
útskúfun í stað þess að hugsa út frá fátækt
sem útganspunkti. Þess í stað megi nýta rétt-
indamiðaða nálgun í þróunarsamvinnu sem
hvetjandi áætlun eða tæki í leitinni að und-
irrót vandans.
Mannréttindi virt – konur
og börn í starfi Sameinuðu
þjóðanna
Eins og fram kom hér að ofan nota mörg
félagasamtök og stofnanir réttindamiðaða
nálgun í starfi sínu. Þeirra á meðal eru UNIFEM
og Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF).
Sá lagalegi grunnur sem stofnanirnar byggja á
eru Kvennasáttmáli SÞ (CEDAW) annars vegar
og Barnasáttmáli SÞ (CRC) hins vegar. Enginn
sáttmáli, fyrir utan stofnsáttmálann og Mann-
réttindayfirlýsinguna, hefur verið samþykktur
af jafn mörgum ríkjum og á jafn stuttum tíma
og Barnasáttmálinn. En á eftir honum er
Kvennasáttmálinn sá samningur sem flest
aðildarríki hafa samþykkt. Þessi staðreynd
gerir það að mörgu leyti að verkum að UNI-
CEF og UNIFEM eiga auðveldara með að beita
réttindamiðaðri nálgun í sínu starfi. UNIFEM
telur að grundvöllur þessarar nálgunar í
mannréttindasáttmálum styrki þróun-
arverkefni stofnunarinnar umtalsvert
vegna þess að nálgunin gerir þeim kleift
að nýta ákvæði Kvennasáttmálans kerf-
isbundið í baráttunni fyrir mannréttind-
um kvenna.
Flestir eru sammála því að heimilisofbeldi og
kynbundið ofbeldi hindri að konur og börn
njóti réttinda sinna. Það er því nauðsynlegt að
gripið sé til markvissra aðgerða til að koma í
veg fyrir að sú ógn og réttindaskerðing sem
felst í kynbundnu ofbeldi viðgangist. Rétt-
indamiðuð nálgun í þróunarstarfi gerir þeim
sem berjast fyrir jafnrétti kleift að þrýsta á um
að slíkar aðgerðir komist í framkvæmd í krafti
þess að jafnrétti kynjanna og/eða t.d. réttindi
barna koma skýrt fram í Mannréttindasátt-
mála, Barnasáttmála og Kvennasáttmála SÞ,
sem flestöll aðildarríkin hafa samþykkt.
Heimildir:
1 Á ensku ýmist talað um „rights-based approch to deve-
lopment“ eða „human rights-based approach (HRBA)“.
2 Úttekt Uganda Law Reform 2008.
3 Human Rights Watch. (2008). Just Die Queitly: Domestic
Violence and Women’s Vulnerability to HIV in Uganda
[vefútgáfa]. Human Rights Watch Publications, Vol. 15,
pp. 1-78. Sótt 24. október 2008 á http://www.hrw.org/
reports/2003/uganda0803/uganda0803.pdf.
4 Medicus Mundi Schweiz (2007). The Experience of NAC-
WOLA, Uganda: Coping with the stigma of positive
motherhood [vefútgáfa]. Bulletin von Medicus Mundi
Schweiz, Vol. 105. Sótt 24. október 2008 á http://www.
medicusmundi.ch/mms/services/bulletin/bullet-
in105_2007/kap2/Biryetega.html.
5 Human Rights Watch (2008).
6 E. universality, indivisibility, equality, non-discrimination,
participation, inclusion, accountability, the rule of law.
Sjá: http://www.unfpa.org/rights/principles.htm
7 Á ensku er talað um rights-holders annars vegar og duty
bearers hins vegar.
8 Lagalegi grunnurinn felst fyrst og fremst í alþjóðlegum
sáttmálum og ályktunum sem ríki hafa skuldbundið sig
til að fylgja. Ríki samþykkja, aftur á móti, ekki alltaf slíka
sáttmála og regluverk, sem getur flækt málin.