Feykir - 15.03.2000, Side 7

11/2000 FEYKXR 7
Um lífeyrismál
Það er í raun undra stutt síðan
launafólk á almennum vinnu-
markaði á Islandi átti þess kost
að geta byggt upp eftirlauna-
sjóði. I kjarasamningum árið
1969 var gert samkomulag um
að árið eftir, 1970, yrðu stofnað-
ir lífeyrissjóðir fyrir almennt
launafólk og það ár og næstu
þrjú árin þar á eftir yrði iðgjöld-
um skref fyrir skref komið í það
horf, sem talið var eðlilegt, en
það var að samtals yrðu iðgjöld
til lífeyrissjóða 10% af dag-
vinnulaunum. Var samið um að
iðgjaldinu væri skipt þannig, að
launþegar greiddu 4% en launa-
greiðandi 6%. Síðar náðist sam-
komulag um að iðgjöld yrðu
greidd af öllum launum og enn
síðar náðist sá áfangi að allir
landsmenn eru skyldir til að
vera í lifeyrissjóði.
Þeir sjóðir, sem þama var til
stofnað, voru allir sameignar-
sjóðir. í stuttu máli má segja að
það sem einkennir þá helst er, að
þar eru ekki myndaðar einstak-
lingsbundnar innistæður, heldur
vinnur hver sjóðfélagi sér inn
rétt til lífeyris. Þetta hefur verið
talið mjög mikilvægt vegna
þess, að í upphafi starfsævi sinn-
ar veit enginn hvort og hvað
lengi henni/honum auðnast að
vera á vinnumarkaði. Staðreynd-
ir lífsins eru einfaldlega þær, að
við getum víst öll orðið fyrir
slysum, veikindum eða öðmm á-
föllum, sem gera okkur óvinnu-
fær eða skerða starfshæfni okk-
ar. Til skýringar þessu getum
við hugsað okkur einstakling,
sem lendir í umferðarslysi þrí-
tugur að aldri og verður óvinnu-
fær til langframa. Þá reiknar
sameignarsjóður lífeyrisréttinn
þannig, að framreiknuð em ið-
gjöld sjóðfélagans til 67 ára ald-
urs, miðað við þau iðgjöld, sem
hún/hann hefur þegar greitt, og
fær sjóðfélaginn örorkulífeyri
miðað við það svo lengi sem
viðkomandi lifir og þar að auki
bamalífeyri með þeim bömum,
sem em á framfæri sjóðfélagans.
Hvað ellilífeyri varðar, greið-
ir aðildarsjóður viðkomandi líf-
eyri til æviloka, hvenær sem
þau verða. A móti kemur það, að
látist sjóðfélaginn t.d. sjötugur,
þá verður ekki um frekari
greiðslur að ræða.
Lífeyrissjóðimir hafa marg-
ir hverjir verið að aðlaga reglu-
gerðir sínar nýjum lagafyrir-
mælum og breyttum aðstæðum í
þjóðfélaginu. Ýmsir smærri á-
gallar hafa komið í ljós með auk-
inni reynslu og reynt að bæta úr
þeim svo skjótt sem við verður
komið, þótt alltaf verði að gæta
nokkurrar íhaldssemi í breyting-
um á starfsreglum sjóðanna.
Meðal fæss, sem nú er mikið í
umræðunni er hvort það stiga-
kerfi, sem til þessa hefur verið
notað, sé nógu réttlátt gagnvart
þeim greiðslum, sem sjóðfélagar
inna af hendi á fyrri hluta
starfsævi sinnar. Er þetta málefni
mikið til umfjöllunar hjá sjóðun-
um nú og sumir hafa breytt regl-
um sínum til að mæta þessum
sjónarmiðum. Einnig er ný-
komnar til sögunnar heimildir til
að skipta lífeyrisréttindum milli
hjóna og sambúðarfólks, ef ann-
ar aðilinn hefur t.d. varið stómm
hluta starfsævi sinnar við heim-
ilisstörf. Það er rétt að benda á í
þessu samhengi, að sjóðimir
hafa sín í milli kerfi, sem á að
tryggja það að einstaklingar, sem
greiða í marga sjóði á starfsævi
sinni, glati engum réttindum,
heldur verði öllum greiðslum
safnað saman þegar að töku líf-
eyris kemur.
Til skamms tíma voru
greiðslur í lífeyrissjóði einnig í
raun tvískattaðar. Ekki var leyfi-
legt að draga frá skattskyldum
tekjum framlag í lífeyrissjóði og
þar til viðbótar eru greiðslur frá
lífeyrissjóðum skattskyldar eins
og önnur laun. Þetta hefur nú
verið lagfært, en samtök aldraðra
hafa bent á þá skekkju, sem felst
í því að hafi einstaklingur ráð á
því að safna t.d. bankainnistæð-
um, verðbréfum eða öðm sam-
bærilegu, þá greiðir hann ein-
ungis 10% fjármagnstekjuskatt
af þeim arði, sem hann hefur af
þeim spamaði. Vemlegur hluti
af lífeyrisgreiðslum séu hinsveg-
ar þær fjármagnstekjur, sem
sjóðimir ná að mynda með því
að ávaxta fé sitt. Þarna sé því
um mismunun að ræða.
Upp á síðkastið hafa heyrst
frá ýmsum stjómmálamönnum
þær raddir, að skattleggja beri líf-
eyrissjóðina með því að leggja á
þá fjármagnstekjuskatt. Verður
að segja eins og er, að þetta er
ákaflega vanhugsað hjá viðkom-
andi og verður ekki til að auka
tekjur ríkissjóðs, heldur þvert á
móti, því með því yrðu mögu-
leikar sjóðanna til greiðslu við-
miðunarlífeyris, sem í flestum
tilvikum er 60% af meðallaun-
um tiltekins tíma, skertir vem-
lega og þar með myndu útgjöld
ríkissjóðs til þessa málaflokks
aukast, því á móti ykist þrýsting-
ur á hækkun lífeyrisgreiðslna al-
mannatrygginga.
Það hefur einnig heyrst, að
fjármagn lífeyrissjóða sé orðið
hættulega mikið og setja þurfi
þeim takmörk á fjármagnsmark-
aði. Þessu er til að svara, að al-
mennu sjóðimir þurfa að vaxa
talsvert enn fram til annars ára-
tugs 21. aldarinnar, því upp úr
því fer greiðslubyrði þeirra að
komast í jafnvægi. Hingað til
hafa ekki heyrst þess dæmi, að
fé sjóðanna hafi verið beitt í ann-
arlegum tilgangi, enda er stjóm-
kerfi þeirra flestra þannig upp
byggt, að því verður trauðla við-
komið, og hinir stærstu flestir í
eigu sjóðfélaganna og stjómað
að fólki, sem er með einum eða
öðrum hætti valið af þeim. Þartil
viðbótar kemur, að nú þegar loks
hefur verið sett löggjöf um líf-
eyrissjóði og starfsemi jxiira, er
fjárfestingum þeirra og dreifmgu
áhættu settar með réttu miklar
skorður og strangt eftirlit haft
með því að eftir jjeim reglum sé
farið. Skylda sjóðanna er því að-
eins ein, en hún er að standa við
skuldbindingar sínar gagnvart
sjóðfélögum um greiðslu lífeyris.
Víða erlendis er annað form á
lífeyrismálum en hér. I mörgum
Evrópulöndum er s.n. gegnum-
streymiskerfi, sem byggist ekki
á sjóðsmyndun, heldur á skatt-
lagningu vinnandi fólks. Þetta
kerfi hefur t.d. þann stóra galla,
að verði breytingar á aldurssam-
setningu þjóða, getur það orðið
til jjess að sífellt stærri hluti af
launum jjess fólks, sem er á
vinnumarkaði, þarf að ganga til
jjess að greiða jxúm, sem eru
famir af vinnumarkaði eftirlaun,
eða þá að draga þarf úr þjónustu
ríkisins. Frakkar og Þjóðverjar
standa frammi fyrir nær óleysan-
legum vanda vegna J^essa, og er
það álitið eitt af stærstu verk-
efnum ríkisstjóma jtessara þjóða
á næstu ámm að finna lausn á
vandamálinu. Annarsstaðar er
ekkert opinbert kerfi í Jæssu efni
og má t.d. nefna það, sem tíðkast
í Bandaríkjunum, en þar semur
einstaklingur við fýrirtæki, oftast
tryggingarfélag, um myndun eft-
irlaunasjóðs. Er þar ofiast um að
ræða séreignarsjóði eða lífeyris-
tryggingu eða blöndu af hvom-
tveggja. Sá galli er hinsvegar á
Jæssu kerfi, að ekki geta allir
fengið slíkan samning því hann
er ýmsu háður, svo sem eigna-
stöðu og heilsufari, sem og
menntun og annarri þjóðfélags-
stöðu og iðgjöld skv. því mis-
munandi.
Gmnnlífeyrir almannatrygg-
ingakerfis er þar ákaflega tak-
markaður og gefur varla kost á
mannsæmandi lrfskjörum. I
öðmm löndum, svo sem þróun-
arlöndum, er ekkert kerfi eða
mjög takmarkað. Af Jressu tilefni
hefur Alþjóðabankinn sett fram
leiðbeiningar tO Jreirra ríkja, sem
ekki hafa byggt upp lífeyriskerfi.
Þar er ráðlagt s.n. „þriggja stoða
kerfi”, þar sem í fyrsta lagi er
byggt á gmnnlífeyri almanna-
trygginga á vegum ríkisins og
hann fjármagnaður með skatt-
tekjum jtess. I öðm lagi sé um að
ræða sameignarsjóðakerfi og í
þriðja stoðin sé séreignasjóðir.
Svo vill til, að J>etta er nánast það
kerfi sem við íslendingar og
reyndar einnig Danir hafa byggt
upp. Við megum því teljast
lánsöm þjóð, að hafa smíðað fyr-
irmyndarkerfi í jjessum efnum.
GuðbnÞorkell Guðbrandsson.
(Höfundur hefur um nokk-
urra ára skeið setið í stjóm Sam-
vinnulífeyrissjóðsins.)
S
Okeypis smáar
Til sölu!
Til sölu Playstation Stealth
mod-kubbar til að spila kóp-
eraða leiki og ameríska leiki.
Einnig til sölu Playstation
tölva með nýjasta mod-
kubbnum og átta leikjum
Upplýsingar í síma 453 7399.
*
Ymislegt!
Border hvolpar fást gefins.
Upplýsingar í síma 453 8070.
Frá Leikskólanum Birki-
lundi. Við viljum gjaman fá
barbídót, bæði dúkkur, föt og
fylgihluti. Eins mundum við
þiggja vesti, kjóla, hatta, sjöl
og þess háttar. Lítið inn eða
hafið samband í síma 453 8215.
Svartar snjóbuxur töpuðust
á árshátíð Arskóla þriðjudag-
inn 7. mars. Finnandi vinsam-
legast hafi samband í síma 453
6618 (Herdís).
Félagsvist!
Félagsvist verður spiluð í
Höfðaborg Hofsósi fimmtu-
daginn 16. mars kl. 21, ef
veður leyfir.
Allir velkomnir. KafFiveit-
ingar. Félag eldri borgara.
Húsnæði!
Ungt sambýlisfólk óskar
eftir lítilli íbúð, jafnvel sumar-
bústað, til leigu í nágrenni
Sauðárkróks og Varmahlíðar.
Upplýsingar í síma 897 7090
eða 552 6483.
Pétur Einarsson lögmaður
Sauðárkróki, sími 899 8631.
AVIS Bílaleigan
Sauðárkróki, sími 899 8631.
Vöruflutningar
Sauðárkrókur - Skagaflörður
Daglegar ferðir
Vörumóttaka í Reykjavík hjá
Aðalílutningum Héðinsgötu 2
Sími 581 3030
Bjarni Haraldsson sími 453 5124.
Atvinnuþróunarfélag
Skagafjarðar h f
HAGSMUNAAÐILAR
í FERÐAÞJÓNUSTU
ATHUGIÐ!
STOFNFUNDUR FÉLAGS FERÐAÞJÓNUSTU
í SKAGAFIRÐI VERÐUR HALDINN
LAUGARDAGINN. 18. MARS KL: 17:00
í SAFNAHÚSINU Á SAUÐÁRKRÓKI.
FUNDURINN ER ÖLLUM OPINN!
UNDIRBÚNDINGSNEFND