Feykir - 05.04.2000, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 14/2000
„Skelfilegt að horfa upp á það þegar
samherjar vega hvern annan“
segir Jón Karlsson formaður verkalýðsfélagsins Fram um ástandið í verkalýðshreyfingunni
„Samningar nást yfirleitt þegar skapast hafa þær kringumstæður að trún-
aður og traust er orðið á milli manna sitthvoru megin við borðið. Og þá
nægir oft á tíðum að það sé á milli tveggja manna sitthvoru megin borðs,
að menn geti talað frjálst og óþvingað og treysti því að þau orð séu ekki
höfð eftir utan veggja þess herbergis sem þau eru sögð. Þegar menn eru
farnir að geta talað á þessum nótum þá em oft að skapast skilyrði til þess
að hinar hörðustu og verstu deilur leysist. Og þetta er eitthvað sem er í
mannlegu eðli, og á ekki bara við um deilur sem snúa að kjaramálum, held-
ur fleimm úrlausnarefnum í lífrnu”, segir Jón Karlsson verkalýðsforingi á
Sauðárkróki, en Jón hefur átt þátt í margri samningagerðinni, en fylgist nú
með álengdar þeirri samningalotu sem stendur yfír, þar sem hann á ekki
sæti í samninganefnd VMSÍ að þessu sinni. Jón segist ekki tilbúinn að út-
tala sig um væntanlegar niðurstöður, en segist þó reikna með að lögð verði
mikil áhersla á það af hálfu vinnuveitenda að ekki verði staðið að tvenns-
konar samningum fyrir sömu störf um landið. „Við skulum bara sjá til. Ég
er vongóður þar sem það heyrist minna núna frá samningamefndarmönn-
um. Það var eins gott að það var sett fjölmiðlabann á þá því það er alveg
ljóst að samningar leysast ekki með skeytasendingum í fjölmiðlum, sér-
staklega ekki þegar þær eru inn á við, þegar samherjar í hreyfíngunni eru
að höggva hvern annan. Þetta er alveg skelfilegt upp á að horfa í raun og
veru og skapar manni mjög miklar áhyggjur, hvernig fari fyrir hreyfing-
unni upp úr þessu”, segir Jón Karlsson.
„Ég veit ekki hvort það er nokkurt vit
í því að rifja þetta upp með því að fara
svona langt aftur”, segir Jón og hlær
þegar blaðamaður víkur að upphafi jress
er hann hóf afskipti af verkalýðsmálum
hér í Skagafirði, en það var ekki mörg-
um árum eftir að hann kom hingað úr
átthögunum í Bárðardalnum.
„Eg get hins vegar sagt þér að ég varð
formaður í verkamannafélaginu Fram
1967, en áður hafði ég verið kosinn í
stjóm félagsins og þá var það undir for-
mennsku Egils Helgasonar. A þessum
tímum er það að gerast að kjarasamning-
ar eru að færast miklu meira á eitt borð,
verða til þessi stóru samflot. Ég fékk
samt að kynnast því á sjöunda áratugn-
um að hvert félag var að semja fyrir sig.
Þá höfðu réttindamál ýmiss konar miklu
minna rými en hefur verið í samninga-
gerð á seinni ámm. A þessum tíma var
áherslan mestmegnis lögð á sjálft kaup-
ið. Þá var það alveg til í dæminu að
kaupgjald var mismunandi í litlum kaup-
stöðum eða þorpum sem lágu nánast
hlið við hlið. Og það fór svona eftir
ýmsu hverju menn náðu fram. En við
skulum líka hafa það í huga að þá voru
samskipti og samgöngur með allt öðrum
hætti en í dag og það auðvitað setti sinn
svip á þetta.
í verkfalli á þjóðhátíðardaginn
Fyrstu stóru samningamir sem ég
kom að vom júnísamningamir 1970. Þá
var samið fyrst og fremst í tvennu lagi.
Það var Reykjavíkursvæðið sem þá var
undir fomstu Eðvarðs Sigurðssonar for-
manns Dagrúnar og því fylgdu fleiri fé-
lög. Hinn hópurinn var undir fomstu
Björn Jónssonar þáverandi formanns
Einingar á Akureyri. Ég kom inn í þann
hóp fyrir tilstilli Bjöms. Hann vildi fá
formenn fleiri félaga að samningagerð-
inni og þama var líka Öskar Garibalda-
son á Siglufirði og þeir vom í fomstu
fyrir þessum hópi Bjöm og Oskar. Þama
var ef ég man rétt á Reykjavíkursvæðinu
verkfall og 17. júní haldinn hátíðlegur í
verkfalli og svo framvegis.
Var mikill munur á samningagerðinni
núna og þá?
Já það hefur breyst gífurlega mikið.
Það stafar t.d. af því að miðstýringin af
hálfu atvinnurekenda er orðin algjör
núna. Svo er það þessi gjörbreyting sem
orðin er á þjóðfélaginu á öllum sviðum,
þessi hagfræðilegu- og efnahagslegu
gildi sem allt er stilað upp á núna. Samn-
ingagerðin er orðin svo margþætt og
flókin að það er ekkert komist í gegnum
hana nema kalla til fullt af sérfræðingum
báðum megin borðs.”
- Almennum leikmanni virðist samn-
ingagjörðin vera orðin svo niðurjörfuð í
ákveðinn ramma, að launþeginn geti
ekki gert sér miklar vonir um stórar
breytingar er gefi honum verulega aukn-
ar kjarabætur í vasann?
„Þetta er alveg hárrétt ályktun og
þetta efnahagslíkan sem við búum við,
þetta frjálsa markaðskerfi, það býður yf-
irleitt ekki upp á stór stökk. I álíka stöðu
eins og verið hefur síðasta áratug, þá er
hins vegar gífurlega mikilvægt að halda
þannig í horfi að það verði stígandi
lukka. Stóru stökkin, þau hafa oft ekki
skilað því sem að var stefnt. Við þekkj-
um það frá verðbólgutímanum, þegar
menn voru með miklar kröfugerðir og
reyna að yfirvinna verðbólguna og ná í
skottið á sjálfum sér, en efnahagsstjóm-
in í landinu gekk þannig til að ástandið
versnaði.
Hverjir hefðu þá fært fómir?
Og það var ekki fyrr en 1990 sem
það gerðist að farið var út í þjóðarsáttar-
„Þessi viðsnúningur hefði aldrei náðst nema af því að verkalýðshreyfingin tók
frumkvæðið.”
samningana, og fyrst og fremst að fmm-
kvæði verkalýðshreyfingarinnar. Það
voru þjóðarsáttarsamningarnir sem
komu raunvemlega skikki á allt efna-
hagslíf þjóðarinnar. Og ég vil í því sam-
bandi nefna, að það er svo oft talað um
að verkafólk og láglaunafólk hafi fært
fómir við þessa þjóðarsáttarsamninga.
Þetta tek ég ekki undir, vegna þess að
það verður að setja þetta í það samhengi,
að hvað hefði gerst ef þessir þjóðarsátt-
arsamningar hefðu ekki verið gerðir?
Hverjir hefðu þá borið byrðamar og fært
fómimar? Á þessum tíma var efnahags-
lífið og atvinnureksturinn á mörgum
sviðum raunvemlega kominn að fótum
fram. Þannig að ef þama hefði verið
haldið áfram í verðbólguhugsunarhætt-
inum og með þessum verðbólguúrræð-
um, þá er ég ansi hræddur um að marg-
ir hefðu farið verr út úr því en því um-
hverfi sem þama var skapað og ég er
reyndar sannfærður um það. Þessi við-
snúningur hefði aldrei náðst nerna af því
að verkalýðshreyfingin tók fmmkvæð-
ið.”
- En þessi klofningur sem nú á sér
stað í verkalýðshreyfingunni, á hann
ekki rætur sínar í því launaskriði sem
verið hefur á Faxaflóasvæðinu og að
taxtamir skipta þar fólk orðið litlu máli?
„Þetta er ekki nema hluti af málinu.
Klofningurinn í hreyfingunni núna er
ákaflega margþætt mál og þetta sem þú
ert að nefna er einn hluti af því.
Það er í sjálfu sér ekkert nýtt að svona
misræmi hafi birst, sérstaklega í svona
uppsveiflum í efnahagslífinu. Hagsveifl-
an sem núna stendur yfir er orðin ó-
venjulöng og virðist ætla að vera meira
viðvarandi en oft áður. Af þessu leiðir
stóraukin velta í þjóðfélaginu, fram-
kvæmdagleði óskapleg á suðvesturhom-
inu sem verður svo til þess að það skap-
ast launaskrið. í slíku ástandi horfa menn
fyrir sunnan á það sem meginverkefni að
tryggja þetta kaup sem verið er að borga.
því sagan og reynslan sýnir okkur að
þegar niðursveiflan kemur þá færast
launin niður á þessa skráðu taxta.
Slær fólk í andlitið
Það er þessi umtalaði tekjumunur í
sjálfu sér, milli höfðuðborgarsvæðisins
og landsbyggðarinnar, sem skapar þetta.
En að mínu mati er nú gert meira úr
þessu heldur en ég held að sé nú raun-
verulegt, og tekjumunur sem skapast af
svona þjóðfélagsástandi verður ekki
leiðréttur í kjarasamningum. Það næst
aldrei samkomulag um það hvorki innan
verkalýðshreyfingarinnar eða við at-
vinnurekendur, að skrá á blað sem niður-
stöður í kjarasamningum mismunandi
taxta eftir landshlutum. Þetta er m.a.
vegna þess að kjarasamningar eru svo
miðstýrðir hjá atvinnurekendum. Þannig
að það verður að leita leiða til að gera
þetta á annan hátt.
Hinsvegar er líka stór hluti af þessu
sem er að gerast núna, vegna mjög mik-
illa opinberra launahækkana til ýmissa
toppa í þjóðfélaginu, þar á meðal stjóm-
máiamanna og ráðherra. Þegar þeir hafa
verið að fá í launahækkun álíka upphæð
sem þykir nú boðleg mánaðarlaun til
ýmissa hópa í þjóðfélaginu. Síðan koma
niðurstöður úr þessu árangurstengda
launakerfi o.s.frv. Þama koma upp á
borðið alveg hrikalegar tölur, sem nátt-
úrlega slær fólkið beint í andlitið, alveg
burtséð frá því hvort menn eigi skilið
þessi laun eða ekki.”
- Áttu von á því að Flóabandalagið
hafi samið af sér?
„Ég er ekki tilbúinn að fella neinn
dóm í því. Hinsvegar var mismunurinn í
þessari kröfugerð, nokkuð áberandi. Það
má segja að kröfugerðin hjá Flóabanda-
laginu hafi verið á ámóta þjóðhagslegum
nótum og komu upp á borðið þegar lagt
var í samningana 1990. En á sama hátt
má segja að kröfugerð landsbyggðafé-
laganna byggist miklu meira á tilfinn-