Feykir - 20.12.2000, Blaðsíða 17

44/2000 FEYKIR 17
Skýringar við
Bismarckrímur
Sigurjón Runólfsson _i_
frá Dýrfinnustöðum '
f. 15. ágúst 1915. d. 27. maí 2000
Nokkrum dögum
áður en Sigurjón á Dýr-
finnustöðum lést sendi
hann Feyki til birtingar
rímur, er hann orti af
endalokum þýska omstu-
skipsins Bismarck og
síðustu dögum þess ofan-
sjávar. Einnig hafði Sig-
urjón tekið saman skýr-
ingar við nmumar. Vegna
þess hve þetta efni er
mikið af vöxtum hefur
ristjóri Feykis ákveðið að
birta skýringar Sigmjóns
í jólablaðinu og rímumar
munu birtast í Feyki í
janúar á næsta ári.
Sigurjón bjó á Dýr-
fmnustöðum frá unga
aldri. Hann lauk búfræði-
prófi frá Hólaskóla en
aðstæður leyfðu ekki
frekar menntun þó hugur
hans stæði til meira
náms. Sigurjón var fjöl-
gáfaður hæfileikamaður,
flugnæmur á allt sem
hann las eða heyrði. Þrátt
fyrir að dagsins önn væri
lengst af mikil hjá Sigur-
jóni gerðist hann ótrúlega
ffóður með sjálfsnámi og
lestri sígildra bókmennta
og fræðibóka. Hafði
hann löngum á hraðbergi
tilvitnanir og fróðleik
sem fæstum er tamur.
Eitt af áhugamáluin Sig-
urjóns var Heimsstyrj-
öldin síðari en þegar hún
stóð yfír var hann ungur
maður og fylgdist grannt
með öllum fréttum af á-
tökum stríðsþjóðanna.
Hann átti létt með að
fella hugsanir sfnar í
skorður ríms og stuðla og
greip gjaman til hins
foma en þó síunga form
rímnanna ef honum lá
eitthvað á hjarta. Það er
vel við hæfi að líta til
baka um sextíu ár og
skyggnast um sögusvið
ótrúlegra átaka er vörð-
uðu alla framtíð heims-
byggðarinnar. Þá er gott
að njóta leiðsagnar og
andagiftar Sigurjóns
Runólfssonar.
Bjarni Maronsson.
Þýsku omstuskipin Bismarck og
Prinz Eugen fóm frá Gotenhafen til
Noregs 18. maí 1941. Markmiðþjóð-
verja var að koma þeim út á Atlands-
haf án þess að Bretar yrðu þess varir,
og ráðast síðan á skipalestir þeirra,
sem fluttu hergögn og vistir frá Amer-
íku til Englands og íslands. Höfð var
stutt viðdvöl hjá Bergen, haldið síðan
norður í íshaf og þaðan í hrímþoku
vestur á Grænlandshaf. Þar vom
stödd tvö beitiskip Breta og sást í rad-
ar frá þeim til ferða þýsku skipanna.
Sent var strax skeyti til London og
greint frá siglingu óvinanna suður
Grænlandshaf. Litlu seinna urðu
Þjóðverjar varir við bresku skipin sem
veittu þeim eftirför, en héldu sig alltaf
út við ystu sjónarrönd séð frá Bis-
marck.
Bretar vissu vel hvaða háski þeim
yrði búinn ef þessi skip slyppu ó-
sködduð út á Atlandshaf. I skyndi
vom herskipin Prince of Wales og
Hood send á vettvang, og vom þau
komin vestur fyrir ísland snemma
morguns 24. maí. Var þá séð sigling
óvinanna á Grænlandssundi og hófu
Bretar þá þegar í stað skothríð á skip
þeirra á 25-30 km færi, en hittu ekki í
mark í fyrstu atrennu.
Ekki vissu þjóðverjar strax hvaða
skip Bretar vom komnir með þama,
en allt í einu sveigðu þau á bakborða
til að taka nýja stefnu, komu þá í ljós
hinar feikna löngu framþiljur fomstu-
skipsins og á þeim gat að líta tvo tvö-
falda fallbyssuturna. Þekkti þá einn
foringi á Bismarck skipið og hrópaði í
boðsímann: Hood, það er Hood.
Þetta var söguleg stund, þama vom þá
stödd andspænis hvort öðm tvö vold-
ugustu herskip veraldar búin til bar-
daga.
Skipherra á Bismark hét Emest
Lindemann. 13 ára gamall gekk hann
í sjóherinn og var þjálfaður ámm sam-
an á skipum og herskólum Þýska-
lands. Um borð í Bismarck var hátt-
settur flotaforingi Liitjens að nafni,
sem hafði æðsta vald gagnvart hem-
aðaraðgerðum þýsku skipanna og átti
samkvæmt reglum að veita leyfi til að
hefja árás á óvinaskip. Strax eftir að
skothríð hófst frá skipum Breta, bað
yfirforingi stórskotaliðs á Bismarck
um leyfí til að hleypa af á óvininn en
ekkert svar barst ffá Lutjens, enda þótt
beiðnin væri ítrekuð. Um það bil
tveimur mínútum eftir að skothríð
Breta hófst, gat Lindemann skipherra
ekki haldið þolinmæði sinni í skefjum
lengur og hann skundaði snúðugt að
boðsímanum og skipaði að hleypa af.
Varð þá omstugnýrinn það mikill að
hann heyrðist alla leið til Reykjavíkur.
Ekki liðu nema sex mínútur frá því
að Bismarck hleypti af þar til sprengi-
kúla ffá honum rauf brimvöm á Hood
og hitti í eina af skotfærageymslum
skipsins. Spmngu þá upp meira en
hundrað tonn af púðri ásamt öðmm
skotfæmm, með þeim afleiðingum að
skipið brotnaði í tvennt og stór stykki
úr því, þar á meðal heilir fall-
byssutumar, hentust hátt í loft og féllu
síðan logandi í sjóinn. Á augabragði
fómst flestir af áhöfhinni, en þeir sem
enn lifðu héldu áffam skothríð á skip
Þjóðverja þar til Hood hvarf í öldum-
ar.
Þegar hér var komið sögu huldi
Prince of Wales sig reyk og hélt af
vettvangi í suðausturátt.
Aðeins þrír menn björguðust af
Hood sem áhöfn á breskum tundur-
spilli fann og flutti til Reykjavíkur. I
omstunni urðu þýsku skipin fyrir
miklum skemmdum. Einkum var
bakborðshlið Bismarcks illa farin og
auk þess fór sprengikúla í gegnm báða
kinnunga skipsins, ofar sjólínu en
neðar bógöldu. Við það flæddu um
það bil tvö þúsund tonn af sjó inní
framskipið svo að fylla varð afrétti-
klefa til að forðast slagsíðu. Prinz
Eugen slapp betur úr bardaganum en
Bismarck; þó var hann illa laskaður
líka.
Eff ir að verkfræðingar höfðu skoð-
að skemmdirnar á Bismarck var úr-
skurður þeirra sá að ekki væri unnt að
gera við skipið án þess að fara með
það í höfn. Heitt hafði verið í kolun-
um uppi á stjómpalli Bismarcks þar
sem beitt var hinu agaða orðalagi her-
foringja og rætt um áffamhald að-
gerða. Lútjens flotaforingi ákvað að
sigla suður Atlandshaf til Frakklands,
en Lindemann skipherra reyndi að
telja hann á, að veita Price of Wales
eftirför og granda honum. Halda síð-
an norður um Island og til hafnar í
Noregi. Ekki er vitað hvemig þessum
umræðum lauk, en ákvörðum Lútjens
varð ekki haggað, haldið var strax út á
Atlandshaf og stefna sett á Nazaire í
Frakklandi. Beitiskip Breta, sem áður
er sagt frá, biðu álengdar utan skotfær-
is þýsku skipanna meðan ormstan
stóð yfir, en fóm síðan í kjölfar þeirra
þegar þau héldu suður Atlandshaf.
Lindermann skipherra reyndi hvað
eftir annað að komast undan eftirför
Breta og tókst það að lokum í nátt-
myrkri og dimmum skúmm. Var þá
Prinz Eugen látinn yfírgefa Bismarck
og er hann úr sögunni.
Þegar fréttin um að búið væri að
granda Hood barst út var eins og eld-
ingu hefði lostið niður í mannhaf
Lundúna,- Bretar höfðu ekki misst
eitthvert herskip heldur var Hood
bæði stolt og ímynd hins konunglega
breska herskipaflota og talið illvinn-
andi í omstu.
Strax og Bretar töpuðu af Bis-
marck var hafin leit að honum en ekki
fannst hann fyrr en eftir 31 klukku-
tíma. Kom þá áhöfn á Catalina flug-
báti auga á hann norður af Biskayflóa
á siglingu suður, en fór þó ekki á full-
um hraða því að skipið var stórlaskað
eftir omstuna við ísland. Nú urðu
Bretar að hafa hraðann á því að þeir
vissu að ef Bismarck slyppi inn á yfír-
ráðasvæði Þjóðverja undan Frakk-
landsströndum þá væri hann genginn
þeim úr greipum. Herskip vom strax
send áleiðis að siglingaleið Bismarcks
og flugvélar fóm af móðurskipi á
Atlandshafí til árása á hann . Þama
vom þaulvanir orustuflugmenn á ferð,
og þó að Bismarck yrði eins og
eldspúandi fjall þegar þeir nálguðust
hann þá tókst þeim að hæfa stýrisbún-
að skipsins með tundurskeyti og laska
hann það mikið að erfitt var að hafa
stjóm á því eftir það.
27. maí.
Snemma morguns komust loks
fyrstu bresku herskipin í skotfæri við
Bismarck og hófst þá omsta þegar í
stað. Rjótlega komu svo fleiri omstu-
skip Breta í bardagann og átti Bis-
marck eftir það enga undankomuleið.
Þó ekki væri hægt að beita Bismarck
að fullu í omstunni sökum skemmda,
þá vörðust Þjóðverjar af hörku þar til
yfír lauk og þótti sjóliðsforingjum
Breta ganga seint að sökkva skipinu.
Tovay aðmíráll, yfirmaður herskipa
Breta í bardaganum sá fram á að flýta
yrði eins og unnt væri að koma Bis-
marck í kaf, því farið var að ganga í-
skyggilega mikið á olíubirgðir her-
skipa þeirra sem hann hafði til umráða
þama. Lét hann nú flaggskip sitt King
George V og fleiri, færa sig nær Bis-
marck, þar til ekki vom eftir nema 3-
8 km. að honum. Á þeirri leið var
skotskrúfa 800 kg. fallbyssukúlu
næstum því flöt í loftinu og eyðilegg-
ingarmáttur hannar ægilegur. Þetta
kölluðu stórskotaliðar kartöflukast-
færi. Fór nú að draga úr skothríð frá
Bismarck uns hún hætti alveg, enda
fallbyssur skipsins flestar eyðilagðar
og ástandið skelfílegt um borð.
Áfram héldu Bretar að skjóta á skip-
ið þar til skutur þess tók að síga rólega
í sæinn og séð varð hver endalok þess
yrðu. Fóm þá skipverjar þeir sem enn
lifðu um borð í Bismarck að fara í sjó-
inn og forða sér ffá skipinu til þess að
lenda ekki í niðursoginu þegar það
sykki. Þeir sem vom á sundi í sjónum
skammt frá kinnungum Bismarcks,
sáu Lindemann skipherra koma
stjómborðsmegin ffarn í stefni skips-
ins. Þar hélt hann svo kyrru fyrir og
bar höndina upp að hinni hvítu ein-
kennishúfu sinni. Litlu seinna seig
skipið rólega í djúpið með Lindemann
í stafni. Bar hann þá enn hönd að
húfu og var það hans hinsta kveðja.
Á þessari stundu vissi enginn að
þama var einmitt að rætast heldur
óhugnalegur æskudraumur þessa
manns, sem hann sagði vinum sínum
ffá á unga aldri. Hann óskaðiþessað
sér yrði einhvemtíma trúað til að
stjóma voldugu skipi og mætti að lok-
um farast með því undir flöktandi
gunnfána þess.- Hann vildi deyja í
skipið, sbr. „ hann kaus að deyja í
Mælifell.”
Heimildir:
Frásögn stórskotaliðsforingja af Bis-
marck, sem Bretar björguðu og geymdu
síðan í fangelsi í Kanada öll stríðsárin.
Churchill og stríðið eftir Gerald Pawle.
Hermann Jónasson, forsætisráðherra.