Feykir - 26.02.2009, Blaðsíða 6

6 Feykir 08/2009
OPNUVIÐTAL Feykis
Einar á Sköröugili í Feykisviótali
Einar Gíslason bóndi
á Sköróugili hefur
frá ýmsu aó segja.
Einar greindist fyrir
18 árum meö illkynja
krabbamein en hefur
haldió því í skefjum
meö óhefðbundnum
aóferóum. Nýlega
færói hann Sögusetri
íslenska hestsins
Ijósmyndasafn sitt
af kynbótahrossum.
Blaóamaóur Feykis
frétti af þessari
gjöf og af því tilefni
langaöi hann aó
fræóast meira um
Ijósmyndaáhuga
Einars, aódraganda
þess aö hann fór
aó taka myndir aö
ógleymdu ævin-
týralegri baráttu hans
vió krabbameinió
sem hvarf.
Einar man vel hvenær hann fékk
fyrstu myndavélina. - Það var á
tólf ára afmælisdaginn 5. apríl
1945 sem mér var gefin
kassamyndavél sem ég átti til
sumarsins 1954 og á hana tók ég
mikið af myndum, rifjar Einar
upp. Þremur árum síðar eða
sumarið sem hann var 15 ára
vann Einar við vegagerð austur á
Fljótsdalshéraði. - Það sumar
var Sigfus Árnason, smiður og
bílstjóri, sendur sem verkstjóri
til Mjóafjarðar til að styrkja
brúna yfir Hofsá. Var ég sendur
með honum til að vera í
snúningum. Frændfólk mitt bjó
á Hofi og þar vorum við til húsa.
Við áttum að vera fjóra daga alls
í þessari ferð en þeir urðu átta,
því það gerði þvílíkt gjörninga-
veður í þrjá daga að ekkert var
hægt að athafna sig við brúna
fyrir bleytu og drullu. Sigfús og
aðrir sem komu að verkinu
notuðu tímann og spiluðu á spil,
en frændi minn Engilhard
Svensen var heima, en hann
hafði verið á Eiðum veturinn
áður og lærði þar að framkalla
filmur úr kassavélum og kópera
þær. Vorum við frændur öllum
stundum þessa daga að dunda
okkur við þetta og þar lærði ég
allt sem hann kunni. Næstu ár á
effir keypti ég sjálfur efni og
áhöld til þess að framkalla
myndir.
Árið 1949 lá leið Einars á
bændadeildina á Hvanneyri þar
sem hann dvaldi tvo vetur. -Þar
tók ég mikið af myndum og
framkallaði. Síðar, eða vorið
1951 lá leið mín til Danmerkur
þar sem ég dvaldi í tvo vetur og
þá lá þessi framköllunarstarfsemi
alveg niðri. Engu að síður tók ég
á þeim tíma mjög mikið af
myndum á vélina. Haustið 1953
innritast ég í framhaldsdeildina
á Hvanneyri. Einn skólabróðir
minn þar, Jaen de Fontany, hafði
mikinn áhuga á ljósmyndun,
hann var hálfdanskur og hafði
verið úti um víða veröld, því
faðir hans var sendiherra Dana.
Jaen átti mjög fúllkomna
myndavél. Okkar áhugamál féllu
því saman ég kenndi honum
framköllun og við keyptum
saman stækkara.
Fliróljósmyndari á
Flvanneyri
í framhaldinu urðu þeir félagar
einskonar skólaljós-myndarar
og tóku myndir af öllum
viðburðum í skólalífinu. -Við
stækkuðum síðan mynd-irnar í
stærðina 9 xl4 og seldum
félögum okkar. Einnig fundum
við uppá því að stækka myndir
af Hvanneyrarstað og mála þær.
Við kynntustum sérstökum
vatnslitum til að mála svart
hvítar myndir og seldum mildð
magn af þessu myndum. Á
þessum árum 1953 og 54 voru
ekki komnar litmyndir í
almenningseigu, en fóru að
koma uppúr því en voru óhemju
dýrar og allar framkallaðar
erlendis, rifjar Einar upp.
Sumarið 1954 vann Einar
með náminu á Hvanneyri en þar
var einnig þýskur maður Ernst
Götz sem stundaði landbún-
aðarfræði við þýskan háskóla og
var að kynna sér íslenskan
landbúnað þetta sumar. -Við
urðum miklir vinir, hann hafði
áhuga á hestum og var ég þá
þegar kominn með um 15 hross
og margt af þvi í tamningu. Hann
naut góðs af því í öllum
frístundum og einnig hafði hann
mikinn áhuga á ljósmyndum og
átti alveg nýja 35 mm. Kodak
Retina la myndavél. 35mm
ljósmyndavélar voru sjaldgæfar
meðal alþýðu á Islandi á þessum
árum. Um haustið er hann fór
affur til Þýskalands bauðst hann
til að selja mér þessa vél og
ljósmælirinn sem nota þurfti
með henni. Þessa myndavél
notaði ég næstu 25-30 árin. Hún
var ekki með sjálfvirkt ljósop eða
fjarlægð og varð að nota
ljósmælir og giska á fjarlægðina í
hvert skipti sem myndað var, en
linsan var mjög góð.
í júlí 1955 hóf Einar störf sem
ráðanautur og sæðingamaður
hjá Nautgriparæktarsambandi
Borgarfjarðar (N.S.B.) og átti
heima á Hvanneyri þar sem
Nautastöðin var til húsa. -Þegar
hér var komið sögu átti ég um 50
ldndur og um 20 hross og
stundaði hrútasýningar og
hestamót í nágrenninu. Ég
byrjaði þá að taka myndir af
sýningagripum og leyfði mér
þann munað að kaupa eina og
eina litfilmu í vélina, einnig
byrjaði ég að taka myndir af
kynbótanautum og kúm. Fyrsta
hrossakynbótasýningin sem ég
tók nokkrar svarthvítar myndir
á, var á Faxaborg 1954, en þar
sýndi ég tveggja vetra fola, ísólf
frá Erpsstöðum sem ég átti. Ég
var þrjú ár ráðunautur hjá N.S.B.
og á þessum árum hafði ég alveg
efni á að kaupa fdmur og byrjaði
að taka slides-myndir. Vorið
1958 tók ég á leigu jörðina Stóra-
Hraun á Snæfellsnesi og byrjaði
að búa þar. Það sumar var
Landsmót hestamann á Þing-
völlum og var ég hvattur til að
koma með Nökkva 260 frá
Hólmi í afkvæmasýningu, en ég
hafði keypt hann árið áður af
Valdimar í Álfhólum. Ég var
nýbúinn að kaupa búið að Stóra-
Hrauni og var þvi algerlega
peningalaus nema það sem ég
gat kríað út úr Kaupfélaginu út á
væntanlegt innlegg um haustið.
Ég samdi því um það við
framkvæmdanefnd mótsins að
ef ég kæmi með hestinn fengi ég
að vinna á mótinu fyrir aðgangs-
eyri og fæði sýningardagana og
var það samþykld. Ég fór ríðandi
frá Stóra-Hrauni á Snæfellsnesi
með Nökkva í taumi og var í
hópi hestamanna sem voru að
fara á mótið. Þetta var erfið ferð á
há fengitíma að vera þátttakandi
í stórum rekstri. Þetta var fyrsta
stórmótið sem ég mætti á og tók
þar nokkrar myndir, en eins og
fram hefur komið átti ég lítið af
filmum.
Myndaói á
hestamannamótum
Árið eftir er fjórðungsmót á
Sauðárkróki og tók ég þar
myndir en eldd mjög sldpulega,
bæði í svarthvítu og lit. Þá tók ég
fyrst og fremst af hæst dæmdu
hrossunum og hrossum af
hornfirskum stofni en það voru
þau hross sem ég var byrjaður að
rælda. Vorið 1960 hætti ég
búskap á Stóra-Hrauni og réði
mig sem bústjóra að Fjárræktar-
búinu að Hesti í Borgarfirði.
Þarna starfaði ég í 14 ár en vorið
1974 fluttist ég að Syðra-
Skörðugili og réði mig sem
héraðsráðunaut hjá Búnaðar-
sambandi Skagfirðinga þar sem
ég starfaði næstu tíu árin, en
aðalstarf mitt hjá BSS var
sauðfjár- og hrossarækt. Allt frá
1954 var ég kominn með mikinn
áhuga á hrossa- og sauðfjárrækt
en mikil vinátta hafði myndast
milli mín og Gunnars Bjarna-
sonar hrossaræktarráðanauts
Búnaðarfélags Islands en hann
var kennari minn þar. Gunnar
hafði lítinn áhuga á ljósmyndun
en bað mig að taka myndir fyrir
sig á sýningunum og víðar af
hrossum sem hann notaði síðan
mildð í Ættbók og Sögu.
Við Þorkell Bjarnason vorum
skólabræður frá Hvanneyri og er
Gunnar hætti sem hrossa-
ræktarráðunautur og Þorkell tók
við gerði hann við mig sam-
komulag um að halda áfram að
taka myndir fyrir Búnaðarfélag
Islands á fjórðungs- og lands-
mótum gegna því að B.í. borgaði
allar filmur fyrir mig en ég tók
sjaldan færri en 5-10 myndir af
hverju hrossi sem síðan var valið
úr og skyldi B.í. fá í staðinn eina
mynd af hverju hrossi. Þetta
samkomulag hélst öll árin á
Hesti og fýrri árin sem
ráðunautur hjá BSS. Þorkell
notaði þessar myndir með því
sem hann skrifaði á þessum
árum um hross og einnig notaði
hann þær til sýninga á fundum
um hrossarækt um allt land sem
var mjög vinsælt fundarefni á
þessum árum en hreyfrmyndir
fara ekki að vera aðgengilegar
fyrir almenning fýrr en upp úr
1980 með komu videomynda-
vélanna. Stefnan hjá okkur
Þorkatli var að ég tæki myndir af
öllum k)'nbótahrossum sem
vahn voru á fjórðungs- og
landsmót. Þetta reyndi ég að
gera mjög samviskusamlega effir
þvi sem ég mögulega gat og var
alltaf mættur á þessi mót um leið
og kynbótadómarnir fóru að
dæma hrossin, en þá var
auðveldast að ná myndum af
öllum þeim hrossum sem mætt
voru til dóms, um leið og þau
fóru inn í dómhringinn. Þar af
leiðandi voru margir knaparnir
ekki í sínu fínasta pússi er þeir
riðu fyrir dóm en þeir spöruðu
fínu fötin sín á þessum árum til
að sýna í á aðalsýningunni. Ég
tók fremur lítið af myndum af
gæðingum oftast aðeins af þeim
sem komust í efstu sætin.
Off lenti ég í erfiðleikum með
að fá menn til að sitja fyrir og
margirlmaparmjögóþolinmóðir
og hrossin ólcyrr því Jcnaparnir
voru svo stressaðir og æstir. Á
þessum árum voru fáir að taka
myndir af hrossum á sýningum,
en Matthías Gestsson ljósmynd-
ari á Ákureyri stundaði þetta
nokkuð, en óreglulega. En engir
aðrir en ég tóku myndir af öllum
kynbótahrossum sem fram
komu. Það var ekki fyrr en uppúr
1970 sem aðrir fóru að sýna
þessu áhuga. Þegar Eiðfaxi hóf
göngu sína um þetta leiti komu
fram á sjónarsviðið Friðþjófúr
Þorkelsson og Sigurður
Sigmundsson sem tóku mjög
mildð af myndum, en ég vissi
aldrei til að þeir tækju af öllum
lcynbótahrossum sem fram
komu á kynbótasýningunum.
Og nokkrum árum seinna
kemur Eiríkur Jónsson fram og