Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2009, Blaðsíða 51
Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 85. árg. 2009 47
hormónagetnaðarvörnum. Leitast er við
að svara tveimur mikilvægum spurningum
er varða aðgengi og gæði.
Mun aðgengi að þjónustunni
minnka?
Með þessari breytingu á þjónustunni
mun aðgengi líklega stórbatna. Það
hefur margoft komið fram í viðtölum
við ungt fólk hér á landi í rýnihópum
að margvíslegar hindranir eru til staðar
sem hefta það í að nálgast þjónustuna.
Jafnframt hefur komið fram að ungu
fólki finnst auðveldara að leita til
hjúkrunarfræðinga á heilsugæslustöðvum
heldur en til lækna. Rannsóknir erlendis
á því hvernig hægt er að nýta betur
tíma bæði hjúkrunarfræðinga og
lækna og minnka tafir skjólstæðinga í
þjónustuferlinu hafa sýnt að með því að
gefa hjúkrunarfræðingum leyfi til að ávísa
lyfjum sparast tími og það auðveldar
ferlið fyrir skjólstæðingana (Luker o.fl.,
1997; Brooks o.fl., 2001).
Munu gæði þjónustunnar minnka?
Eins og þjónustan er í dag vantar töluvert
upp á að hún uppfylli gæðakröfur.
Ráðgjöfin er sjaldnast byggð á
hugmyndafræði heldur einkennist
þjónustan meir af einhliða fyrirmælum og
oft vantar að veita nauðsynlega fræðslu
til að konan geti tekið upplýsta ákvörðun
um tegund getnaðarvarnar eða hvernig
hún eigi að nota getnaðarvörnina. Það er
ólíklegt að klínískt mat hjúkrunarfræðinga
eða ljósmæðra á því hvort viðkomandi
getnaðarvörn sé viðeigandi eða ekki út
frá heilsufarssögu (frábendingum) verði
ekki innt fagmannlega af hendi ef hugað
er vel að menntun og þálfun þessara
starfsstétta í þessum efnum. Áhugasamir
hjúkrunarfræðingar og ljósmæður, sem
vilja leggja sig fram og vinna vel á þessu
sviði, eru líklegir til að huga vel að gæðum
þjónustunnar. Það hefur ávallt verið ríkur
þáttur í störfum hjúkrunarfræðinga og
ljósmæðra, hvar sem þær starfa, að
veita skjólstæðingum fræðslu. Nám
fyrir þessar starfsstéttir mundi undirbúa
þær sérstaklega á þessu sviði. Það
er mun líklegra að þjónustan batni til
muna, ekki síst ef hugað er samtímis
að gæðamálum, s.s. vinnureglum og
skráningu. Rannsóknir hafa t.d. sýnt
að skjólstæðingar, sem leituðu til
hjúkrunarfræðinga (nurse practitioners)
með ýmis heilbrigðisvandamál, voru
nokkru ánægðari með þjónustu þeirra
heldur en þeir sem leituðu til lækna með
svipuð vandamál (Kinnersley o.fl., 2000;
Shum o.fl., 2000).
„Gera þarf breytingar
á lyfjalögum þannig að
hjúkr unarfræðingar og
ljós mæður geti sótt um
leyfi til að ávísa hormóna
getnaðarvörnum.“
Lokaorð
Greiða þarf aðgengi ungs fólks að
kynheilbrigðisþjónustu sem byggist
á ákveðnum gæðastöðlum. Gera
þarf breytingar á lyfjalögum þannig
að hjúkrunarfræðingar og ljósmæður
geti sótt um leyfi til að ávísa
hormónagetnaðarvörnum. Slíkt leyfi
væri háð því að þessar starfsstéttir færu
í sérstakt nám. Námið (fræðilegt og
klínískt) þyrfti að vera á framhaldsstigi
og mundi undirbúa þessar starfsstéttir
undir breytt hlutverk varðandi ráðgjöf um
getnaðarvarnir fyrir ungt fólk. Sérstaklega
er mikilvægt hlutverk hjúkrunarfræðinga
innan framhaldsskóla landsins. Gera
má ráð fyrir því að þessar breytingar
hafi í för með sér greiðara aðgengi að
kynheilbrigðisþjónustu fyrir ungt fólk auk
þess að auka gæði hennar. Jafnframt
er líklegt að þær stuðli að kynheilbrigði
ungs fólks.
Heimildir
American Academy of Nurse Practitioners (1998).
Scope of practice for nurse practitioners.
Washingtonborg: American Academy of Nurse
Practitioners.
An Bord Altranis og National Council for the
Professional Development of Nursing and
Midwifery (2005). Review of nurses and mid
wives in the prescribing and administration of
medical products. Dublin: An Bord Altranis
og National Council for the Professional
Development of Nursing and Midwifery.
Bender, S.S. (2005). Adolescent Pregnancy.
Reykjavík: Höfundur.
Bender, S.S. (1999). Attitudes of Icelandic young
people toward sexual and reproductive health
services. Family Planning Perspectives, 31(6),
294301.
Brooks, N., O tway, C., Rashid, C., Kilty, L., og
Maggs, C.(2001). Nurse prescribing: What
do patients think? Nursing Standard, 15 (17),
3338.
Crown, J. (1999). Review of prescribing, supply &
administration of medicines. London: National
Health Service.
Faculty of Family Planning and Reproductive
Health Care of the Royal College of
Obstetricians and Gynaecologists (2003).
Service standards for sexual health services.
London: Faculty of Family Planning and
Reproductive Health Care of the Royal College
of Obstetricians and Gynecologists.
Heilbrigðis og tryggingamálaráðuneytið (2001).
Heilbrigðisáætlun til ársins 2010. Reykjavík:
Heilbrigðis og tryggingamálaráðuneytið.
Kinnersley, P., Anderson, E., Parry, K., Clement,
J., Archard, L., Turton, P., Stainthorpe, A.,
Fraser, A., Butler, C.C., og Rogers, C. (2000).
Randomised controlled trial of nurse prac
titioner versus general practitioner care for
patients requesting same day consultations
in primary care. British Medical Journal, 320,
10431048.
Luker, K., Austin, L., Hogg, C., Willock, J., Wright,
K., Ferguson, B., JenkinsClark, S., og Smith,
K. (1997). Evaluation of nurse prescribing:
final report. Liverpool og York. Universities of
Liverpool and York.
Lög um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyðingar og ófrjósemis
aðgerðir, nr. 25/1975.
National Health Service (1999). Review of pre
scribing, supply & administration of medica
tions. London: National Health Service.
Pearson, L. (2003). Fifteen annual legislative
update, the nurse practitioner. The American
Journal of Primary Health Care, 28(1), 3558.
Schudder, L. (2006). Prescribing patterns of nurse
practitioners. Journal of Nurse Practitioners.
Sótt á www.npjournal.org.
Shum, C., Humphreys, A., Wheeler, D.,
Cochrane, M.A., Skoda, S., og Clement, S.
(2000). Nurse management of patients with
minor illnessess in general practice: multi
centre, randomised controlled trial. British
Medical Journal, 320(7241), 10381043.
Sóley S. Bender (2006). Þróun kynheilbrigðis þjón
ustu fyrir unglinga. Í Helga Jónsdóttir (ritstj),
Frá innsæi til inngripa. Reykjavík: Hið íslenska
bókmenntafélag.
Sóley S. Bender (2000). Skýrsla um fóstureyðingar
og aðgengi að getnaðarvörnum. Reykjavík:
Heilbrigðis og tryggingamálaráðuneytið.
Sóley S. Bender, Edda J. Jónasdóttir, Gunnar
H. Guðmundsson, Ingibjörg Ásgeirsdóttir,
Jens A. Guðmundsson og Þórunn Ólafsdóttir
(1995). Fræðsla og ráðgjöf um getnaðarvarnir.
Reykjavík: Landlæknisembættið.
Sóley S. Bender (1990a). Fjölskylduáætlun í
íslensku heilbrigðiskerfi. Heilbrigðisskýrslur,
fylgirit 1990 nr. 2. Reykjavík:
Landlæknisembættið.
Sóley S. Bender (1990b). Kynfræðsla: Fræðslu
og ráðgjafarstöð fyrir ungt fólk. Reykjavík:
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur.
SundströmFeigenberg, K. (1984). Swedish mid
wives – a case of professional domination of
family planning provision by women. Planned
Parenthood in Europe Regional Information
Bulletin, 13 (1), 467.