Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.2009, Blaðsíða 36

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 85. árg. 200932
Öldrunarinnsæi hefur einnig í för með sér
breytingu á tímaskynjun. Mörkin milli fortíðar,
nútíðar og framtíðar verða óljósari en í þess
stað skapast flæði milli þess sem var, er og
mun verða. Hinar dulrænu víddir lífsins fá sinn
sess í tilverunni og ekki er lengur þörf á að
útskýra og skilja alla hluti. Gleðiuppspretta
lífsins breytist þannig að hversdagsleg atvik
fá meira vægi en stórviðburðir.
Vídd sjálfsins
Þroski sjálfsins er fólginn í að skilja
sjálfan sig en það leiðir til aukins innsæis.
Einstaklingnum finnst hann ekki lengur
svo merkilegur heldur lífsflæðið sem heild.
Sjálfið verður ekki lengur þungamiðja og
hæfileikinn til að gera góðlátlegt grín að
sjálfum sér eykst.
Einstaklingnum tekst að leiða hjá sér
dynti líkamans en leggur engu að síður
góða rækt við hann. Hugsanir reika til
bernskunnar, hún er endurskoðuð og
henni gjarna gefnir jákvæðari eiginleikar
en þeir sem hún bjó yfir. Lífsviskan opnar
fyrir nýjum og víðari skilningi og fólk áttar
sig nú á hvernig mismunandi lífsreynsla
mótar það sem persónur.
Vídd félags- og persónulegra
tengsla
Kenningin um öldrunarinnsæi leggur
áherslu á breytingu og þróun. Samkvæmt
henni minnkar sjálflægni einstaklingsins
og á sama tíma verður hann vandlátari
á í hvað hann ver tíma sínum og með
hverjum. Yfirborðsleg sambönd missa
vægi en djúp og náin tengsl verða
mikilvægari. Þörfin vex fyrir einveru en
það hefur jákvæð áhrif á þroskann. Af
þessu leiðir að einstaklingur, sem hefur
náð að þroska með sér öldrunarinnsæi,
kýs að verja meiri tíma í endurminningar
sínar og til íhugunar en skemmri tíma í
veraldleg mál og yfirborðsleg sambönd.
Andlegi heimurinn verður mikilvægari en
sá efnislegi. Þörfin fyrir að endurskoða
lífshlaupið eykst. Þess vegna ætti ekki
að líta svo á að fólk, sem dregur sig í hlé
frá félagslegum athöfnum, sé einrænt
eða áhugalaust. Fólk leyfir barnslegri
hegðun að koma upp á yfirborðið og
sýnir leikgleði og þetta leiðir aftur til
frelsistilfinningar og aukins þroska.
Þegar öldrunarinnsæi hefur náð æskilegu
hámarki endar það í nýrri heildarsýn sem
er bæði ólík og meiri að gæðum en sú
raunveruleikasýn sem fólk bjó við á fyrri
stigum ævinnar.
Ekki ná allir sjálfkrafa þeim áfanga að
þroska með sér öldrunarinnsæi heldur
er það þróun sem, þegar best lætur,
nær hámarki í nýrri heildarsýn. Þess
vegna kynnumst við breytilegu hlutfalli
öldrunarinnsæis hjá öldruðum og á sama
hátt kynnumst við einstaklingum sem
ekki sýna nein merki þess.
Það sem greinir kenninguna frá
öðrum öldrunarkenningum
Mikilvægt er að benda á þá þætti
kenningarinnar um öldrunarinnsæi sem
Tafla 1. Merki um öldrunarinnsæi.
Svið Vísbendingar
Alheimsvíddin 1 Tími og rúm. Breytingar á skilgreiningu tíma og rúms. Mörk
þátíðar og nútíðar mást út.
2 Samband við fyrri kynslóðir. Sterkari tengsl. Breyting frá
því að vera hlekkur í keðju kynslóðanna í að vera keðjan
sjálf.
3 Líf og dauði. Óttinn við dauðann þverr og nýr skilningur á
lífi og dauða verður til.
4 Leyndardómar lífsins. Hin dularfulla vídd lífsins er
viðurkennd.
5 Að gleðjast. Að gleðjast jafnt yfir því smáa sem stóra. Að
skynja sjálfan sig sem hluta af alheimi í smækkaðri mynd.
Vídd sjálfsins 6 Sjálfskoðun. Uppgötvun á duldum eiginleikum sjálfsins,
jafnt jákvæðum sem neikvæðum.
7 Sjálflægni minnkar. Eigið sjálf verður ekki lengur
miðpunktur alheimsins.
8 Að verða óháður líkamanum. Áfram er hugsað vel um
líkamann en einstaklingurinn lætur dynti hans ekki ráða
ferðinni.
9 Óháður sjálfinu. Fórnfýsi tekur við af eigingirni.
10 Enduruppgötvun barnsins hið innra. Að lifa á ný og
endurskilgreina bernskuna.
11 Heilsteypt sjálf. Einstaklingurinn áttar sig á að stykkin í
púsluspili lífsins mynda eina heild.
Vídd félags- og
persónulegra
tengsla
12 Breytt samskiptamunstur. Maður verður vandlátari og
áhugi á yfirborðslegum samskiptum minnkar. Aukin þörf
fyrir einveru.
13 Hlutverkaleikur. Maður greinir á milli þess að vera maður
sjálfur og þess að vera í hlutverkaleik. Grímunnar er ekki
lengur þörf.
14 Afturhvarf til sakleysis. Sakleysi nær aftur yfirhöndinni og
það rennur saman við lífsþroskann.
15 Nútímameinlætalíf. Að eiga nóg fyrir nútímalegri
skilgreiningu á nauðþurftum lífsins, en ekkert umfram það.
16 Hvunndagsviska. Löngunin til að að greina milli góðs og
ills smáhverfur og því samfara eflist þörfin fyrir að láta af
dómhörku og að gefa öðrum ráð. Með því að hefja sig
yfir tvígreininguna á réttu og röngu öðlast einstaklingurinn
aukið víðsýni og umburðarlyndi.
Eftir Wadensten og Carlsson (2003).