Tölvumál - 01.07.2007, Blaðsíða 29

2 8 | T Ö LV U M Á L T Ö LV U M Á L | 2 9
auka aðgengi utanaðkomandi að hugbúnaði sínum. Í því geta falist tækifæri
til ódýrari og hraðari þróunar með því að nýta hugbúnað og hugbúnaðarhluta
sem aðrir höfundar hafa þegar samið og prófað og dreift er með sams konar
hætti. Svonefndur „opinn hugbúnaður“ (e. open source) er eitt helsta dæmið
um slíkan samnýtanlegan hugbúnað, en þess háttar hugbúnaði er dreift sem
frumkóða (e. source code) og án endurgjalds, en með ákveðnum kvöðum.
Við þessar aðstæður er hugbúnaðarfyrirtækjum mikilvægt að marka sér skýra
stefnu varðandi réttindi þeirra í þeim hugbúnaði sem þau framleiða. Hluti af
þeirri stefnumótun þarf að felast í því að greina hvort og þá hvaða hugbúnað
sé rétt að bjóða til dreifingar með samnýtanlegum hætti. Hvað varðar annan
hugbúnað hugbúnaðarfyrirtækja er nauðsynlegt að ákveða hvernig dreifingu
hans skuli háttað, hvaða not skuli vera heimil af honum og með hvaða
skilyrðum. Þessari stefnu þarf svo að fylgja vel eftir með samræmdum hætti í
þeim samningum sem gerðir eru um sölu og afnot hugbúnaðarins.
Hvernig verja hugbúnaðarfyrirtæki hugverkaréttindi sín?
Allur gangur er á því hvernig hérlend hugbúnaðarfyrirtæki hafa leitast við að
verja réttindi sín í þeim hugbúnaði sem þau framleiða. Algengt er að í eldri
samningum um sölu hugbúnaðar eða um hugbúnaðargerð séu fábrotin, óljós
eða alls engin ákvæði um höfundarétt. Þessi óskýrleiki hefur að nokkru leyti
ekki komið að sök þar sem ákvæði höfundalaga nr. 73/1972 hafa ávallt verið
talin ná til hugbúnaðar, auk þess sem lögin hafa frá árinu 1992 innihaldið
sérstök ákvæði um „tölvuforrit“.
Á síðari árum hefur hins vegar færst í vöxt að í slíkum samningum sé
áskilnaður um höfundarétt seljanda eða verktaka, auk þess sem sérstakir
nytjaleyfissamningar eru nú orðið oftast nær hluti af slíkri samningagerð.
Nokkur atriði sem ber að varast
Að lokum skulu hér nefnd nokkur dæmi um atriði sem ber að varast þegar
hugbúnaðarfyrirtæki leitast við að verja höfundarétt í hugbúnaði sínum.
Fyrir hvern eru samningar skrifaðir?
Samningar verða að gefa skýra mynd af því sem ætlast er til af aðilum hans.
Lesandanum þarf að vera ljóst hvað eigi að gera, fyrir hvaða tíma, hvað beri
að afhenda og gegn hvaða greiðslu, hver beri ábyrgð á hverju og hvenær og
hvernig samningnum sé ætlað að ljúka, svo eitthvað sé nefnt. Samningurinn
þarf þannig að vera upplýsingaplagg fyrir þá sem eiga að framfylgja honum,
þ.e. aðilana sjálfa.
Þrátt fyrir þetta mikilvæga hlutverk samninga þá gleymist oft að ef ágreiningur
rís um framkvæmd samninga þá eru það jafnan dómstólar sem skera úr þeim
ágreiningi. Í viðamiklum málum er að vísu heimilt að skipa dóma sem í sitja
tveir héraðsdómarar og einn sérfróður meðdómsmaður. Hins vegar eru
héraðsdómarar ávallt lögfræðingar og sjaldnast með sérfræðiþekkingu á
sviði hugbúnaðargerðar. Því er nauðsynlegt að samningar á sérhæfðum
sviðum, til dæmis í hugbúnaðargerð, séu samdir með þetta í huga. Rétt
er að gæta að því að í slíkum samningum sé með skýrum hætti tiltekið á
mannamáli hverjar skyldur og réttindi aðila séu og mikilvægra atriða ekki
látið ógetið, jafnvel þótt aðilar kunni í samningsgerðinni að telja slík atriði
sjálfgefin. Loks er rétt að hafa í huga að ef aðilar ætla að byggja á ólögfestum
venjum eða hefðum á viðkomandi sérsviði er oft betra að vísa beint til slíkra
reglna í samningi aðila en að láta þeirra ógetið. Að öðrum kosti kann að vera
að þær verði látnar víkja, ef ekki tekst að sanna þær og ef efni þeirra stangast
til dæmis á við önnur ákvæði viðkomandi samnings.
Óskýrt samband við starfsmenn
Hugbúnaðarfyrirtæki hafa í seinni tíð flest hver tekið á þeim vanda sem felst í
óvissu um hvort fyrirtæki eða starfsmenn þess eigi höfundarétt að hugbúnaði
sem starfsmennirnir vinna að hjá fyrirtækinu. Hins vegar er enn sem fyrr rétt
að kveða skýrt á um í ráðningarsamningum hvar höfundarétturinn skal liggja,
til að komið verði í veg fyrir óþarfa óvissu um það atriði.
Verja eigin hugbúnað, ekki einungis hugbúnað birgja
Algengt er að hérlend hugbúnaðarfyrirtæki semji hugbúnað sinn á grundvelli
annarra lausna, til dæmis erlendra gagnagrunnskerfa, sem seldar eru
samhliða hinum íslenska hugbúnaði. Í samningum um slíkan hugbúnað er
allt of algengt að tekin séu rækilega upp ákvæði sem hinn erlendi birgir hefur
áskilið að væri í samningnum um vernd höfundaréttinda í hugbúnaði hans,
en lítið eða ekkert sé áskilið varðandi rétt hins íslenska hugbúnaðarfyrirtækis
til eigin hugbúnaðar.
Eintök og afnot seld, en ekki höfundaréttindi
Höfundur á þann einkarétt að sköpunarverki sínu sem felst í höfundarétti
og sú meginregla nær einnig til höfunda tölvuforrita og verka þeirra. Hins
vegar þarf að hafa í huga að hægt er að afsala sér megninu af höfundarétti
að hugbúnaði með frjálsum samningum, þar á meðal öllum fjárhagslegum
réttindum. Því er nauðsynlegt að engum vafa sé undirorpið í hvaða tilvikum
sé einungis verið að selja eintök af hugbúnaði eða rétt til notkunar hans og
í hvaða tilvikum sé einnig verið að selja höfundaréttindi að honum, svo sem
rétt til eintakagerðar, dreifingar o.s.frv.
Þetta er sérstaklega mikilvægt að hafa í huga við tilboðsgerð í útboðum
um hugbúnaðargerð, þar sem oft eru nú orðið gerðar afar ríkar kröfur til
verktaka, svo sem um afhendingu frumkóða og réttinda til skilyrðislausrar,
ótímabundinnar notkunar.
Hörður Helgi Helgason hdl. hjá
Lögmönnum Skólavörðustíg 12