Jón á Bægisá - 30.09.2004, Qupperneq 24

Ástráður Eysteinsson
einskonar jaðarsvæði Vesturlanda, enda er þar að finna hinn raunverulega
eða ímyndaða annarleika, sem Vesturlandabúar styðjast við þegar þeir efla
og þétta sjálfskilning sinn og heimsmynd. En eins og Lawell bendir á, þá
er mjög óljóst hver þessi „rest“ sé.13
Reyndar má einnig spyrja hvað Vesturlönd séu þegar kemur að hug-
tökum sem fela í sér alþjóðlegar menningarvísanir. Einsog áður hefur
komið fram þarf ekki að fara til Asíu eða Afríku til að sjá „ytra“ byrði
vestrænnar menningar, það er líka á Islandi og Nýja-Sjálandi, í Færeyjum
og Litháen, og víða annarsstaðar á því svæði sem kallast „Vesturlönd". Á
20. öld varð það svæði enn flóknara en fyrr þegar Evrópa „klofnaði“ og
ýmsir í „fyrsta heiminum“ hættu jafnvel að telja til Vesturlanda evrópskar
þjóðir sem áttu mikinn þátt í þróun vestrænnar menningar (það er t.d.
eiginlega fráleitt að fjalla á almennan hátt um bókmenntir Vesturlanda á
19. og 20. öld án þess að rússneskar bókmenndr leiki þar verulegt hlut-
verk).
I stuttu máli má kannski segja að þessi staður sem Vesturlandabúar
kalla „annarsstaðar" sé útum allt og að það sé hlutverk þeirra sem lesa
heimsbókmenntir að öðlast skilning á honum. Þetta ferli kallar Lawell
„heimun“ (,,worldling“) þegar hún ræðir nauðsyn þess að átta sig á menn-
ingarlegu umhverfi bókmenntaverka, m.a. staðbundnum þáttum sem geta
komið lesanda spánskt fyrir sjónir. Þá taka jafnframt heimar verksins og
lesandans að skarast og það kann að hafa ýmis áhrif á hugmyndir hans um
mannfólk, texta og samfélag.14 Slík „heimun“ á sér stað með vissum hætti
í hinum innra lestri heimsbókmennta í Svefhhjólinu.
Goethe um heimsbókmenntir
Hvernig horfir skilningur Goethes á heimsbókmenntum við okkur í ljósi
þeirrar umræðu sem hér fór á undan? Þekktustu orð hans um fyrirbærið er
að finna í samræðum við Johann Peter Eckermann, nánar tiltekið í grein-
argerð Eckermanns um heimsókn til skáldjöfurins 31. janúar 1827. „Ég sé
æ betur“ segir Goethe, „að skáldskapurinn er sameign mannkynsins og að
hann leitar hvarvetna og á öllum tímum fram í hundruðum og aftur
hundruðum manna. Einn fer örlítið betur með þetta en annar og syndir
ögn lengur á yfirborðinu en hinn, það er allt og sumt.“ Skáldgáfan sé ekki
svo sjaldgæfur hæfileiki og enginn þurfi að missa ímyndunaraflið af stað
13 Sbr. Sarah Lawell: „Preface“ og „Introduction: Reading World Literature“, í Reading
World Literature: Theory, History, Practice, ritstj. Sarah Lawell, Austin: University of
Texas Press 1994, bls. ix-xi, 1, og 24.
14 Sarah Lawell: „Introduction: Reading World Literature“, bls. 32-33 og 42-43.
22
d .ýSay/Sá - Tímarit þýðenda nr. 8 / 2004