Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.08.2015, Blaðsíða 38

F
yrir margt löngu þrefuðu menn um
ákvörðun sem Reykjavíkurborg hafði
tekið og deildu um hversu vel lukkuð
hún var. Verjandi hennar benti á, að
málið hefði verið samþykkt með 15
samhljóða atkvæðum í borgarstjórn
Reykjavíkur. Einn af virtustu embættismönnum
borgarinnar á þá að hafa getið þess, að sagan sýndi
að þær ákvarðanir sem teknar væru án ágreinings,
svo ekki væri minnst á þegar hver einasti borgar-
fulltrúi hefði sagt já, hefðu yfirleitt reynst mun verr
en aðrar ákvarðanir.
Ekkert skal fullyrt um, hversu mikil alvara var á
bak við þessa staðhæfingu, en óneitanlega koma
fljótt nokkur dæmi upp í hugann.
Ekki hnífur á milli
Það voru fréttir af fundahöldum utanríkismála-
nefndar Alþingis sem vöktu þessi hugrenningar-
tengsl. Í þeim fréttum var þess ítrekað getið að
nefndin hefði verið algjörlega einhuga um að standa
áfram að refsiaðgerðum gegn Rússlandi. Það voru
eiginlega helstu rökin fyrir niðurstöðunni að um
hana hefðu allir verið sammála. Talsmaður Bjartrar
framtíðar sagðist raunar fagna því að samþykktir um
efnahagsþvinganir væru ekki til sölu. Það minnti á
frægt dæmi úr seinni tíma sögu þegar að þingmaður
Borgaraflokks sagðist, á dögum ríkisstjórnarinnar
1988-1991, hafa tilkynnt þáverandi forsætisráðherra
að hann (þingmaðurinn) væri ekki lengur til sölu!
Og nefndarmaður pírata sagði: „Við stöndum
áfram með þeim ríkjum sem við höfum alltaf staðið
með þegar kemur að viðskiptaþvingunum.“ Seinni yf-
irlýsingin undirstrikar að við tökum ekki sjálfstæða
afstöðu til álitaefnis, sem þó varðar íslenska hags-
muni miklu. Margoft hefur verið rætt í bandaríska
stjórnkerfinu að rétt væri að forsetinn beitti Íslend-
inga viðskiptaþvingunum vegna hvalveiða þeirra.
Myndu píratar sjálfkrafa styðja það?
Því má skjóta hér inn í að stundum var látið eins
og Ísland hefði verið, eins og t.d. Danmörk, í hópi
ríkja sem stóð í árás á Írak árið 2003. Það er alrangt.
Hins vegar var gefin stuðningsyfirlýsing við aðgerðir
bandamanna gegn Írak þegar ákvarðanir um
hernaðinn lágu fyrir.
Í umræðu um hina pólitísku yfirlýsingu, sem
skuldbatt Ísland ekki á neinn hátt, var stundum bent
á, að þarna ættu tveir hefðbundnir bandamenn Ís-
lands í hlut. Það þótti gagnrýnendum yfirlýsingar-
innar þá lítið innlegg í málið.
En Ísland hefur vissulega tekið þátt í efnahags-
legum refsiaðgerðum gegn ríkjum. Áður fyrr varð að
ákvarða þá þátttöku með lögum. En árið 2008 voru
settar í lög heimildir til framkvæmdavaldsins til að
ákveða efnahagslegar þvinganir, að höfðu samráði
við utanríkismálanefnd. Samþykki nefndarinnar er
ekki áskilið. Lögin bera það með sér að einkum er
hugsað til samþykkta Öryggisráðs Sameinuðu þjóð-
anna í þessu sambandi, þótt heimildin til stjórnvalda
gangi vissulega lengra.
Aðdragandinn
Öllum er kunnugt um, hvaða aðdragandi var að
efnahagslegum þvingunum gagnvart Rússlandi.
Ólga hafði farið vaxandi í Úkraínu og beindist hún
ekki síst að þáverandi forseta landsins, en hann og
ríkisstjórn hans voru talin höll undir stjórnvöld í
Moskvu og andvíg nánari tengslum við Evrópusam-
bandið, meðal annars fullgildingu samstarfssáttmála
við það, sem meirihluti var fyrir í þinginu.
Í nóvember 2013 hófust mótmæli í miðborg Kiev,
sem þróuðust ört yfir í óeirðir og loks í byltingu, þar
sem Janúkóvítsj forseta var bolað úr embætti og
hann hrakinn á flótta. Fyrir meðalgöngu Rússa og
ESB hafði forsetinn skömmu áður samþykkt að flýta
forsetakosningum um ár. Sá samningur varð að
engu. Og löglega kjörnum forseta var steypt.
Ekki er ágreiningur um það, að Evrópusambandið
og að nokkru Bandaríkin misstu ástandið í Úkraínu
út úr höndum sínum, enda láku út upplýsingar um
mjög mismunandi áherslur þeirra. Og ESB og
Bandaríkin hafa heldur ekki í framhaldinu staðið
undir væntingum nýrra valdhafa í Kiev, þ.m.t. um
fjárhagslegan og einkum hernaðarlegan stuðning.
Ástandið í Úkraínu er mjög bágborið. Krímskagi
sameinaðist Rússlandi á ný eftir umdeilda þjóðar-
atkvæðagreiðslu þar. Í austurhluta landsins, sem
löngum var bakland hins burtflæmda forseta, er
meirihluti íbúa á stórum svæðum hlynntur nánara
samstarfi við Rússa og stjórnin í Kreml styður (án
þess að viðurkenna það) vopnaða baráttu þeirra fyrir
sjálfstæði sem hvíldi á nánum tengslum við Rússland.
Virka efnahagsþvinganir?
Ekki verður endilega sagt að efnahagsþvinganir séu
ætíð áhrifaríkt tæki til að ná markmiðum þeirra sem
Ákvarðanir full-
valda ríkis eru ekki
sóttar í sjálfsalann
* Ekki hefur verið upplýst hvortfyrir liggi í utanríkisráðuneyt-inu skýrsla um það, hvaða efnahags-
lega áhætta fylgdi því að bjóða Ísland
fram sem sjálfboðaliða í refsiaðgerð-
um. Slík skýrsla hlýtur þó að liggja
fyrir og hafa verið kynnt í ríkisstjórn
landsins áður en tillögur ráðherrans
um refsiaðgerðir voru samþykktar.
Reykjavíkurbréf 07.08.15
38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.8. 2015