Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.08.2015, Blaðsíða 50

Fyrir stuttu kom út á íslensku skáldsag-an Framúrskarandi vinkona eftirítalska rithöfundinn Elenu Ferrante í
þýðingu Brynju Cortes Andrésdóttur. Bókin
sú er fyrsti hluti fjórleiks sem kenndur hefur
verið við ítölsku borgina Napólí, enda gerast
bækurnar þar meðal alþýðufólks og fátæk-
linga á sjötta áratug síðustu aldar, segja
sögu af daglegu lífi og daglegri glímu við
þau vandamál sem fylgja því að vera fátæk-
ur, valdalaus og, ekki síst, því að vera kona.
Bækurnar í fjórleiknum eru L’amica ge-
niale, sem kom út 2011, Storia del nuovo
cognome, sem kom út 2012, Storia di chi
fugge e di chi resta, sem kom út 2013, og
svo Storia della bambina perduta, sem kom
út á síðasta ári, en í ítalskri útgáfu teljast
þær fyrsta til fjórða bindi af L’amica geniale.
Allar bækurnar hafa komið út á ensku, en
Framúrskarandi vinkona er sú fyrsta í fjór-
leiknum sem gefin er út á íslensku og eins
fyrsta bók Elenu Ferrante sem gefin er út
hér á landi.
Bækur þarfnast ekki höfundar
Fyrsta skáldsaga Elenu Ferrante kom út
fyrir þrettán árum, og vakti enga teljandi at-
hygli, en smám saman barst hróður hennar
víðar og segja má að með Napolí-bókunum
hafi hún orðið heimsþekkt því fátt hefur ver-
ið meira rætt víða en bækurnar fjórar á
menningarsíðum dagblaða og tímarita. Gekk
svo langt að sumstaðar hefur Elena Ferr-
ante verið kölluð besti núlifandi rithöfundur
Ítalíu og í tímaritinu Economist var hún
sögð besti samtímahöfundur sem lesendur
blaðsins hefðu líka ekki heyrt getið.
Við það hefði Economist mátt bæta: … og
sem enginn hefur séð, því það veit enginn,
eða í það minnsta mjög fáir, hver Elena
Ferrante er, hvernig hún lítur út, hvar hún á
heima, eða yfirleitt nokkuð um hana. Málið
er nefnilega að hún skrifar undir dulnefni,
engar myndir eru til af henni og hún veitir
aldrei viðtal augliti til auglitis og reyndar
ekki heldur í síma.
Að því sögðu eru menn almennt sammála
um að hún sé vissulega ítölsk kona sem alist
hafi upp eða búið um tíma í Napólí og þá lík-
lega á þeim tíma sem hún rekur í bókunum
– en annað gæti svo sem komið á daginn.
Leyndin yfir Elenu Ferrante er ekki ný af
nálinni, í bréfi sem hún skrifaði útgefanda
sínum 1991, skömmu áður en fyrsta bók
hennar var gefin út, segist hún ekki munu
taka þátt í neinni kynningu á bókinni: „Ég
hef þegar lagt nóg í þessa löngu sögu: Ég
skrifaði hana. Ef eitthvað er spunnið í bók-
ina þá hlýtur það að vera nóg … ég held að
þegar búið sé að skrifa bækur þarfnist þær
ekki höfundar síns. Ef þær hafa eitthvað að
segja rata þær á endanum til lesenda; ef
ekki, þá ná þær ekki lengra.“
Ástríða að segja sögur
Þó að Elena Ferrante veiti ekki eiginleg við-
töl, tók ég eftir því að hún svaraði skrif-
legum fyrirspurnum og lét slag standa; sendi
henni nokkrar spurningar og fékk svör eins
og rakið er hér fyrir neðan.
– Hvað varð til þess að þú fórst að skrifa;
áttirðu þér tilteknar fyrirmyndir eða var það
þörf fyrir tjáningu?
„Ég skrifa af þeirri ástríðu að segja sögur.
Sú ástríða nærist af ánægjunni af lestri og
löngun til að finna leið til að vekja þá
ánægju. Ég lærði af að lesa bækur aftur og
aftur – ég hef ekki tölu á hve oft ég las
Vesalingana án þess að vita nokkuð um Vic-
tor Hugo.“
– Fyrsta bók þín, L’amore molesto, kom
út 1992. Sástu það fyrir þér að þú væri að
hefja feril sem rithöfundur?
„Mér datt aldrei í hug að ég yrði rithöf-
undur og mér leið ekki eins og útgáfan væri
upphaf einhvers. Víst var ég að skrifa, en ég
vann við annað. Ég hélt reyndar áfram að
skrifa en það liðu tíu ár þar til næsta bók
kom út. Þrátt fyrir það sem gefið hefur verið
út af bókum mínum er ég aldrei viss um að
ég sé með eitthvað í höndunum sem sé þess
virði að það sé gefið út.“
Hin raunverulega mynd
af höfundinum
– Elena Ferrante er dulnefni og ekki er til
ævisaga, myndir eða nokkuð það sem fært
getur höfundinn nær lesandanum, nú eða
blaðmanninum sem er að fjalla um bók eða
höfund hennar. Þetta ætti vitanlega ekki að
vera aðalatriði varðandi bók og er reyndar
ekki mikilvægt í sjálfu sér, en þegar fjallað
er um bækur þínar verður fjarvera þín, ef
svo má segja, snar þáttur í umræðunni og
jafnvel miðpunktur hennar. Í ljósi þess að þú
hefur sagt að þú viljir að bækurnar tali fyrir
sig sjálfar kviknar sú spurning hvort fólk sé
að blína um of á nafnleysi höfundar.
„Það er ekki fjarvera mín sem vekur at-
hygli á bókum mínum, athyglin sem bæk-
urnar vekja verða til þess að fjölmiðlar beina
sjónum að fjarverunni. Í stuttu máli sagt þá
óttast ég að val mitt sé fyrst og fremst
vandamál blaðamanna frekar en lesenda.
Lesendur, ég þar með-
talin, hrífast af for-
vitnilegri bók og þeirri
orku sem stafar af henni.
Er engin mynd af höf-
undi? Allt í lagi. Kemur
höfundurinn ekki fram í
sjónvarpi? Allt í lagi. Les-
andinn dregur upp hina
raunverulegu mynd af höf-
undinum.
Ef bókin gengur ekki upp
hvers vegna ætti lesandinn
þá að hafa hugann við höf-
und hennar? Og ef hún geng-
ur upp rís þá ekki höfund-
urinn upp af textanum eins og andinn í
Aladdín stígur upp af lampanum? Allt felst í
bókinni og birtist ef við elskum raunverulega
að lesa. Burtséð frá bókunum mínum hvað er
ég? Kona ekki ósvipuð mörgum öðrum. Látið
höfundana liggja á milli hluta, en elskið það
sem þeir skrifa – sé það þess virði. Og þetta
er inntakið í ákvörðun minni.“
– Þú lýstir því í viðtali fyrir stuttu að sú
Napólí sem þú lýsir í bókum þínum sé
ímynduð borg. Áttu við að tíminn hafi breytt
borg æskunnar og hún sé því ekki til lengur
eða það að við séum sífellt að endurvinna
minningar okkar?
„Napólí bókanna er hluti af mér sem ég
þekki út og inn; ég kann götuheitin, þekki
liti húsanna, verslanirnar og mállýskuna. Að
því sögðu þá þarf hver þáttur raunveruleik-
ans að glíma við sannleik skáldsögunnar,
sannleik er sem frábrugðinn því sem finna
má í kortaleit Google.“
– Mikið hefur verið rætt um stöðu kvenna
í listum undanfarið, hvernig þær eru jað-
arsettar og þurfa að hafa hærra en karlarnir
til að eftir þeim sé tekið. Þetta er sér-
staklega áberandi í bókmenntaheiminum þar
sem auðveldara er fyrir karla að fá bækur út
gefnar og líklegra er að bækur eftir karla fái
umfjöllun og séu verðlaunaðar en bækur
kvenna. Þrátt fyrir það benda kannanir til
þess að konur séu hærra hlutfall lesenda.
Það eru líka viðtekin sannindi í útgáfuheim-
inum að karlar lesa bækur eftir karla en
konur lesa bækur eftir alla og eins að karlar
lesa síður bækur þar sem söguhetjan eða
söguhetjur eru konur. Í Napólíbókunum eru
konur aftur á móti í aðalhlutverkum.
„Mig langaði til að segja frá vináttu
tveggja kvenna og því hlutu tvær konur að
verða þungamiðja sögunnar. Hvað það varð-
ar að konur séu meirihluti bóklesenda, þá er
það vissulega satt en það hefur ekki bætt
stöðu þeirra kvenna sem skrifa bækurnar.
Þó að til sé rík kvennabókmenntahefð þá
eiga bækur eftir konur á brattann að sækja.
Eða, kannski er réttara að segja að þær séu
metnar á sínum verðleikum en þá sem bæk-
ur kvenna fyrir konur, það er eins og ekki sé
hægt að bera þær saman við aldagamla karl-
læga bókmenntahefð. Það er ríkjandi viðhorf,
líka viðhorf margra kvenna, að miklar bók-
menntir séu ritaðar af körlum. Það er vissu-
lega rétt að alla jafna lesa karlar ekki bækur
eftir konur, kannski vegna þess að þeir telja
slíkan lestur draga úr karlmennsku sinni, en
það á í raun við ótal önnur svið mannlífsins.“
Skrifa það sem ég vil þegar ég vil
– Napólíbækurnar eru fjórar, var það eitt-
hvað sem þú sást fyrir eða óx sagan í hönd-
unum á þér?
„Ég hef alltaf haft að leiðarljósi að saga
eigi að rúmast í einu bindi, en að því sögðu
þá veit ég ekki hversu margar síður ég þarf
til að segja hverja sögu þegar ég byrja að
skrifa. Sjálf vinnan þvælist ekki fyrir mér,
ég er sátt við það að sagan flæði áfram á
hverja síðuna af annarri, enda er það merki
um það að hún birtist áreynslulítið og það er
það sem skiptir máli. Síðan fer ég yfir það
sem ég hef skrifað og hendi ríflega helm-
ingnum af því, sker niður með skurðhníf eða
exi eftir því sem við á.
Það dugði þó lítið með Framúrskarandi
vinkonu þó að ég hafi verið dugleg að skera
burt allan óþarfa og allt sem gekk ekki upp.
Á endanum varð ég að sætta mig við að sag-
an rúmaðist ekki í einni bók og því spannar
sagan, sem er knöpp í sjálfri sér, fjögur
ábúðarmikil bindi.“
– Í umfjöllun um bækur þínar, sérstaklega
söguna af Elenu og Lilu, hafa fallið stór orð
og þú hefur meðal annars verið nefnd mik-
ilvægasti rithöfundur þinnar kynslóðar.
„Alla jafna er því svo farið að lofsamlegri
umfjöllun fylgir harkaleg og öfugt. Eftir
tuttugu ára skrif hef ég gefið alla þrá eftir
velgengni upp á bátinn og hætt að amast við
óláni. Ég skrifa það sem ég vil þegar ég vil
og gef aðeins út þegar mér sýnist að bókin
geti ratað til lesenda ein síns liðs. Annars
læt ég hana liggja í skúffunni.“
SAGNABÁLKURINN FRÁ NAPÓLÍ
Skrifað af ástríðu
Sagan af Elenu og Lilu
gerist í Napólí.
Martin Mergili/Creative Commons
BÆKUR ELENU FERRANTE UM VIN-
KONURNAR ELENU OG LILU OG LÍF
ÞEIRRA Í NAPÓLÍ HAFA VAKIÐ MIKIÐ
UMTAL OG AÐDÁUN ÞÓ AÐ ENG-
INN VITI DEILI Á HÖFUNDINUM.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
* Ég skrifa þaðsem ég vil þeg-ar ég vil og gef að-
eins út þegar mér
sýnist að bókin geti
ratað til lesenda ein
síns liðs. Annars
læt ég hana liggja
í skúffunni.“
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.8. 2015
Bækur