Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.08.2015, Qupperneq 39

gilda um stíganda hagvaxtar á efnahagssvæðum sem
skammt eru á veg komin en á hinum.
Óttalegt eða óttalegt fjas?
Þegar markaðir fara í „frjálst fall,“ eins og í nýliðinni
viku, er horft til þess, hvað kunni að valda því. Næst
er spurt hvort að um langvarandi hættu sé að ræða
eða hvort þetta sé ein af þessum leiðréttingarvikum
efnahagslífsins, sem eru svo nauðsynlegar. Svarið um
síðustu viku liggur enn ekki fyrir.
En óneitanlega færast margar sverar tölur í
áhættudálkinn. Og þar er Kína fyrirferðarmikið.
Opinberir aðilar þar segja að enn sé myndarlegur
hagvöxtur í landinu og engin breyting fyrirsjáanleg á
því. En nú bregður svo við að heimurinn, sem er jafn-
an opnari fyrir góðum efnahagsfréttum en slæmum,
trúir þeim yfirlýsingum illa.
Þekktir greinendur telja að líklega sé hagvöxtur á
bilinu 2-4 prósent en ekki 7-8 prósent, eins og yfirvöld
fullyrða og verði við eða undir þeim mörkum næstu
árin.
Í vanþróuðu efnahagskerfi sýna slíkar tölur fremur
kreppu en vöxt, segja þeir. Óumdeilt er að hlutabréfa-
markaðurinn í Kína er að nokkru leyti hruninn. Við
það bætist að víða í hinu mikla ríki hafa stórkarlaleg-
ar ákvarðanir verið teknar í bjartsýniskasti síðustu
ára af hinu miðstýrða valdi og ekki með takmarkaðri
hliðsjón af markaðslögmálunum.
Ýmsir kunnir og snjallir greinendur hafa á móti
bent á að önnur sjónarmið gildi um afturkipp í Kína
en aðra efnahagslega afturkippi. Kína búi þannig yfir
svimandi háum gjaldeyrisvarasjóði. Skuldastaða þjóð-
arbúsins í erlendri mynt talin sé aðeins þriðjungur af
forðanum. Svo sterk staða sé algerlega einstæð. Við
hana bætist að bankar landsins séu í ríkiseign. Og þótt
þess háttar eignarhald sé örugglega mjög skaðlegt
þegar til lengri tíma sé horft, felist mikið öryggi í rík-
isvæddu bankakerfi ef efnahagslegur brotsjór ríður
yfir.
En það vantar eitt upp á
En þótt allt sé það rétt og satt sem sagt er um fjall-
háan gjaldeyrisforða Kína segir hann ekki alla sög-
una. Kreppa í Kína mundi skapa mikinn óróleika í við-
kvæmu pólitísku andrúmslofti, þar sem milljónir
manna, ekki mælt í tugum heldur hundruðum, hafa
fengið smjörþefinn af kapítalískri tilveru. Þeir munu
ekki taka afturkippum án andófs.
Og óhugsandi sé annað en að efnahagslegu áhrifin á
umheiminn, þegar kaupgetan skreppur saman í Kína,
verði einnig mikil. Og við þetta allt bætist svo stærsti
bletturinn á glansmyndinni.
Í kreppunni 2007-2008 var Kína í örum vexti og því
eins og bjarghringur fyrir þá sem þurftu að halda sér
á floti í óvæntum hremmingum. En fari Kína illa nú sé
ekki neinum slíkum hringjum til að dreifa. Það þarf
ekki annað en líta í kringum sig til að sannfærast um
það.
Fljótlegt er að nefna Afríku og Suður-Ameríku þar
sem mikil vandræði eru á hverju strái. Eftir vorhrein-
gerningarnar frægu eru botnlausar ógöngur fyrir
botni Miðjarðarhafsins, Írak er í upplausn, Pakistan
er eins og púðurtunna og Afganistan á leið inn í talíb-
anskan trylling, nema að óhugnaður hins svokallaða
Ríkis íslams verði ofan á í baráttu þessara viðbjóðs-
legu fylkinga um völd.
En það sem mestu skiptir er að evrusvæðið er alls
ekki að ná sér á strik, þrátt fyrir að Grikkjum hafi ver-
ið sparkað eins og beyglaðri bjórdós fram eftir göt-
unni til glötunar.
En Bandaríkin? Er ekki atvinnuleysið á niðurleið
þar, verðbólga lítil og marktækur hagvöxtur? Því mið-
ur er ekki allt sem sýnist. Vandamálið er að atvinnu-
stigið er ekki að batna þrátt fyrir þægilega ásýnd hins
mælda atvinnuleysis. Þar er um að ræða hlutastörf í
stórum stíl. Mælt með hefðbundnum hætti væri at-
vinnuleysið að nálgast 11 prósent en ekki 5-6%. Kaup-
máttur launa hefur staðið í stað árum saman og meira
en þriðjungur heimila fær matarmiða frá félagsmála-
stofnunum til að komast af. Og að einhverju leyti
hefur hagvöxturinn verið sóttur í prentvélar seðla-
bankans. Og þá er komið að miklu umhugsunarefni.
Engin varadekk, keðjur eða kaðlar
Vandann, sem þarna er lýst, verður að skoða í ljósi
þeirra úrræða sem tiltæk eru, ef slær í bakseglin.
Seðlabankar Evrópulanda og Bandaríkjanna hafa
misserum saman prentað fjármuni í stórum stíl og öll-
um er ljóst að slíkum efnahagslegum galdrabrögðum
eru sett mörk og er fyrir löngu komið að þeim. Stýri-
vextir seðlabankanna hafa verið lengur við markalín-
una 0 eða undir henni en dæmi eru um í nútíma sögu.
Þannig að þessi tvö helstu vopn seðlabankanna eru
ekki lengur til staðar eða vita bitlaus, ef ný og alvarleg
kreppa skellur á.
Flýtur á meðan ekki sekkur
Á Íslandi segja menn að það geri ekkert til að henda
35 milljörðum í hafið til að standa við digrar yfirlýs-
ingar um að Ísland muni ekki flytja vopn úr verk-
smiðjum sínum til Rússlands, þrátt fyrir að aðrir séu
að selja þeim kafbáta. Ferðamannastraumurinn sé
okkar nýja gullnáma. Það er allt gott og blessað. Það
er raunar stutt síðan sú gullnáma opnaðist og margt
er óhönduglega gert í nýtingu hennar. Óróleiki í heim-
inum í bland við offramleiðslu í Kína hefur sett álverð
í heiminum í uppnám. Íslendingar munu finna fyrir
því. Ef að kreppa eða hálfkreppa skellur á sparar
heimurinn fyrst við sig það sem auðveldast er. Það er
ekki maturinn, því maginn vill sitt.
Ferðalög eru framar í röðinni. Þannig að þótt vel
hafi tekist til um margt hjá okkur þá höfum við ekki
efni á oflæti enn þá. Ekkert bendir til annars en að ál-
markaðir verði mjög erfiðir næstu árin. Ef við bætist
að markaðir okkar fyrir matvörur þrengjast, hvort
sem er út af heimatilbúnum bjálfahætti eða öðrum
ástæðum, og samdráttur verður í ferðamannaþjón-
ustu heimsins, horfir ekki of vel. Samdráttur ferða-
manna bitnar fyrst á þeim löndum þar sem raun-
kaupmáttur almennings hækkar hraðar og meir en
annars staðar. Það hefur gerst að undanförnu hér á
landi. ESB, Kína og Japan hafa með beinu og óbeinu
handafli lækkað verð sinna gjaldmiðla. Þess háttar
gjaldmiðlastríð er eitur í beinum þeirra sem vildu
gjarnan ferðast. Af öllum þessum ástæðum er aðgátar
þörf.
Þótt andblær um aftanstund væri aleinn um að
hvísla að okkur aðvörunarorðum um þessar mundir,
gæti verið rétt að leggja við hlustir.
Og það þótt að alls ekki sé útilokað að þetta fari allt
saman vel.
Morgunblaðið/RAX
Það hefur ekki náðst
mynd af þeim saman
andblænum og kvöld-
golunni en þau vita sitt
23.8. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 39