Þjóðmál - 01.03.2006, Blaðsíða 51
Þjóðmál Vor 2006 49
stjórnskipunarrétt.til.þess.að.svara.álitaefn-
um. um. pólitíska. stöðu. forsetans. að. þessu.
leyti.og.ábyrgð.ráðherra ..
Ef. allir,. sem. að. máli. þessu. komu. með.
einum.eða.öðrum.hætti,.hefðu.virt.ákvæði.
stjórnarskrárinnar.um.ábyrgðarleysi.forseta.
Íslands.af.stjórnarathöfnum.hefði.í.þessu.til-
viki.verið.unnt.að.koma.í.veg.fyrir.að.hann.
drægist. inn. í. stjórnmáladeilur,. sem.stjórn-
skipunin.gerir.ráð.fyrir.að.hann.standi.utan.
við ..Mikilvægt.er.að.embætti.forseta.Íslands.
sé. á. hverjum. tíma. og. við. hvert. tækifæri.
sýnd. sú. háttsemi. sem. er. í. bestu. samræmi.
við.stjórnskipulega.stöðu.þess ..Ella.er.hætta.
á,.að.það.geti.þróast.í.aðrar.áttir ..Hver.vill.
það?
Hugsanlegt.er.að.einhver.segi.sem.svo,.að.
þetta.sé.ekki.mál.af.þeirri.stærðargráðu.að.
líklegt.megi.telja.að.það.hafi.náð.alla.leið.upp.
á.borð.utanríkisráðherra ..Satt.best.að.segja.
er.það.í.meira.lagi.ólíklegt ..En.það.breytir.
ekki. stjórnskipulegri. stöðu. þess .. Ábyrgð.
ráðherra. er. söm.eftir. sem.áður ..Mikilvægi.
þess. að.draga. ekki. embætti. forseta. Íslands.
inn. í. stjórnmálaþrætur.er. jafn.gilt.hvernig.
sem.um.það.hefur.verið.fjallað.innbyrðis.í.
æðstu.stjórn.ríkisins.og.hvort.sem.tilefnið.er.
efnislega.smátt.í.sniðum.eða.ekki ..
Auðvitað.er.útilokað.að.forseti.geti.borið.
upp.við.ráðherra.öll.mál.er.lúta.að.embætt-
isathöfnum. hans .. Gagnkvæmt. traust. og.
skilningur. milli. forseta. og. ráðherra. hljóta.
að. ráða. miklu. um. venjur. í. þeim. efnum ..
En.hvorugur.aðili.getur.þó.með.venju.um.
vinnulag. breytt. þeirri. skýru. ábyrgð. sem.
stjórnskipunarreglurnar. mæla. fyrir. um ..
Jafnvel. skortur. á. gagnkvæmu. trausti. og.
skilningi.gæti.engu.breytt.í.því.efni ..Stund-
um.geta.embættismenn.forseta.og.viðkom-
andi. ráðherra. staðreynt. hvort. ráðherra. er.
tilbúinn.til.þess.að.bera.ábyrgð.á.tiltekinni.
embættisathöfn .. Í. öðrum. tilvikum. getur.
verið.að.forseti.og.ráðherra.verði.að.gera.út.
um.slík.mál.sín.á.milli ..En.í.flestum.tilvik-
um.eru.embættisathafnir. forseta.þess. eðlis.
að. honum. má. vera. . fullljóst. hvar. mörkin.
liggja. og. allar. málalengingar. þar. um. því.
óþarfar .
Kjarni.málsins.er.sá.að.forseti.getur.ekki.framkvæmt. embættisathöfn. ef. ráð-
herra.er.henni.andvígur ..Hitt. er.annað.að.
ráðherra.getur.ekki.knúið.forseta.til.þess.að.
framkvæma. embættisathöfn,. sem. hann. er.
ófús.til ..Árið.1926.gerðist.það.til.að.mynda.
á. Bretlandi. að. Austen. Chamberlain. utan-
ríkisráðherra. fór. fram. á. það. við. konung,.
Georg.V .,.að.hann.tækist.á.hendur.að.fara.
í. opinbera. heimsókn. til. Spánar .. Ráðherr-
ann. varð. hins. vegar. að. sætta. sig. við. það.
svar. konungs. að. slíkar. heimsóknir. hefðu.
engan. pólitískan. tilgang. lengur. (John. P ..
Mackintosh:. The British Cabinet,. London.
1977,.bls ..420) ..
Í. slíkum. tilvikum. verður. stjórnmálalegt.
mat. þjóðhöfðingja. vitaskuld. að. ráða .. Það.
er. ekki. unnt. að. þvinga. hann. til. athafna ..
Ráðherra.verður.þá.að.finna.aðrar.leiðir.til.
þess.að.rækja.þau.stjórnmálasamskipti.sem.
hann.telur.brýn.og.bera.á.þeirri.framkvæmd.
fulla.ábyrgð ..Þjóðhöfðingi.gæti.til.að.mynda.
ekki. ráðið.því.hver. færi. í.hans. stað,.þegar.
þannig.stæði.á ...Ef.slík.staða.kæmi.upp.hér.
yrði.viðkomandi.ráðherra.að.svara.fyrir.af-
stöðu.forseta.og.bera.á.henni.stjórnmálalega.
ábyrgð ..Eðlilegt.væri.að.fjölmiðlar.virtu.þá.
stjórnskipulegu. stöðu. og. beindu. eftir. at-
vikum.hrósi.eða.hnútum.að.ráðherra .
Það. tilvik. sem. hér. hefur. verið. gert. að.
umtalsefni.er.ekki.merkilegt.í.sjálfu.sér ..En.
einmitt.fyrir.þá.sök.er.ekki.hætta.á.að.menn.
ruglist. í. ríminu. vegna. ólíkrar. afstöðu. til.
efnis.málsins ..Það.er.því.heppilegt.að.nota.
dæmi.af.þessu.tagi.til.leiðbeiningar..um.það.
hvernig.rétt.er.og.eðlilegt.að.umgangast.em-
bætti. forseta. Íslands. í. opinberri. umræðu,.
þegar. einhverjum. þykir. tilefni. til. að. gera.
athugasemdir.við.embættisathafnir.þess ..