Þjóðmál - 01.06.2006, Blaðsíða 35
Þjóðmál SUmAr 2006 33
allir.kepptu.þeir.að.því.að.komast.á.tindinn,.
þ .e ..að.sama.marki,.sem.væri.sannleikurinn ..
Kannski. eru. það. líka. þessar. mótsagnir. sem.
eru.þess.valdandi.að.það.er.enginn.millismi.
eins.og.t .d ..marxismi,.þrátt.fyrir.að.Mill.hafi.
verið. mun. meiri. vísindamaður. en. Marx. og.
ekki.skrifað.síður.mælskar.ritgerðir ..
En. sú. spurning. vaknar. hvort. frelsi. Mills.
sé. líklegt. til. farsældar,. eða. hvort. ekki. sé.
einmitt. líklegra. til. árangurs. að. laga. sig. að.
rótgrónum. stofnunum. samfélagsins. sem.
byggjast. á. reynsluviti. kynslóðanna. fremur.
en.vera. í. sífelldri. leit. að. einhverju. sérstöku.
eðli.sínu ..Það.fer.í.sjálfu.sér.eftir.því.hversu.
frábrugðið.eðli.mismunandi.manna.er,.Forn.
-Grikkir. trúðu. á. ákveðið. eðli. mannsins. og.
leituðu.hins.farsæla.lífs.fyrir.menn.almennt ..
En.ef.eðli.mannanna.er.lítt.frábrugðið.kann.
þá.ekki.einmitt.að.vera.að.stofnanaumgjörð.
okkar.og.borgaralegt.líf.sé.einmitt.niðurstaða.
ótal.tilrauna.mismunandi.lífstíla.þeirra.sem.
á. undan. okkur. gengu?. Mill. var. vitanlega.
kunnugt.um.þessar.mótbárur.frá.höfundum.
eins. og. Hume. og. Burke. en. í. inngangi. að.
Frelsinu. segir. hann:. „mönnum. virðast. þær.
reglur,.sem.þeir.fylgja.sjálfir,.liggja.í.augum.
uppi. og. þurfa. engrar. réttlætingar. annarrar.
við ..Þessa.almennu.sjálfsblekkingu.má.hafa.
til. marks. um. töframátt. vanans. . . .. Máttur.
vanans. til. að. aftra. öllum. efasemdum. um.
þær.siðareglur,.sem.menn.setja.hver.öðrum,.
er. mestur. vegna. þess,. að. flestir. menn. telja.
ástæðulaust.að.beita.sjálfa.sig.sem.aðra.skyn-
semdarrökum.í.siðferðisefnum .“.(Bls ..40 .)
Nútíminn. er. í. raun. furðu. nærri. hugsjón.
Mills,. allir. eiga. að. geta. valið. sér. gildismat.
og. helst. skipt. því. út. ef. það. þykir. ekki.
henta. lengur .. Gildismat. er. síðan. auglýst.
með. reglulega. millibili,. einn. leikari. fer. í.
vísindakirkjuna. og. annar. í. kabbala. og. ef.
börn.vilja.ekki.fermast.er.gjöfunum.reddað.
með.athöfn.í.ráðhúsinu ..
Þetta. er. vitanlega. allt. gott. og. blessað. svo.
langt. sem.það.nær ..Eftir. stendur.hins. vegar.
að. sum. gildi. öðlast. ekki. merkingu. nema.
þau. séu. ræktuð .. Með. öðrum. orðum:. með.
vingulshætti. í. gildismati. er. kostunum. jafn-
vel.fremur.fækkað.en.fjölgað ..Ég.tel.að.Mill.
hafi. ekki. sýnt.með. sannfærandi.hætti. að. sú.
hætta.væri.fórnarinnar.virði ..Mill.er.þó.með.
annað.svar.og.það.ekki.ólíkt.Marx,.að.ríkjandi.
siðferði.skorti.heilindi:.„En.oftast.eru.það.þó.
óskir. eða. áhyggjur. um. eigin. hag,. réttmæt.
eða.óréttmæt. sjálfselska ..Þar. sem.yfirstétt. er.
í.landi,.ráða.hagsmunir..þeirrar.stéttar.og.álit.
hennar. á. eigin. yfirburðum.ávallt.mestu.um.
siðferði.landsmanna“ ..(Bls ..41 .).En.ef.til.vill.
er. þetta. viðvörun. gegn. elítistanum. Mill. og.
siðferði. sniðið.að.snillingum,.sem.Mill. taldi.
hina.sönnu.yfirstétt,.fremur.en.venjulegu.fólki.
sem.fæðist.ekki.í.félagslegu.tómarúmi.heldur.
í. tengslum. skuldbindinga. sem. það. þarf. að.
sinna.hvað.sem.annars.líður.eðli.þess ..
Vestræn. þjóðfélög. samtímans. eru. fyrstu.
þjóðfélög. sögunnar. sem. ekki. hvíla. á. sam-
eiginlegri. trú. og. gildismati. og. hafa. þar. af.
leiðandi.enga.sameiginlega.hefð.og.réttlætis-
kennd. sem.hægt. er. að. leita. hinstu. raka. til ..
Siðfræðin.á.langt.í.land.með.að.leysa.slíka.hefð.
af.hólmi.eins.og.sést.til.dæmis.á.ógöngunum.
sem.menn.lenda.í.þegar.þeir.reyna.að.beita.
jafn. ofureinfaldri. reglu. og. frelsisreglunni ..
Samkvæmt. kenningum. framþróunarsinna.
19 ..aldar.eins.og.August.Comte.áttu.vísindin.
að. leysa. frumspekina. af. hólmi,. rétt. eins. og.
frumspekin. leysti. trúarbrögðin. af. hólmi. og.
vísindin.áttu.að.verða..það.sem.skæri.úr.um.
siðferðisleg.ágreiningsefni ..Þróunin.hefur.hins.
vegar. orðið. sú. að. í. nútímanum.deila.mörg.
mismunandi. trúarbrögð. með. sér. samfélagi.
og.siðfræðin.hefur.ekki.reynst.sú.brú.á.milli.
þeirra.sem.æskilegt.væri ..Mill.virðist.hafa.gert.
ráð. fyrir. að. samfélagið. leitaði. í. eina. átt. og.
mismunandi.menningarsvæði.væru.mislangt.
komin. á. sömu. braut .. Meginúrlausnarefnið.
í. dag. er. hins. vegar. hvernig. mismunandi.
menningarhópar. með. ólíkt. gildismat. geta.
búið.í.félagi.hver.við.annan ..