Þjóðmál - 01.06.2006, Blaðsíða 86
84 Þjóðmál SUmAr 2006
það.reyndar.áður.en.það.fór.að.birtast!.Þessi.
einstöku.viðbrögð.stafa.sjálfsagt.af.ótta.við.
að. Hannes,. þessi. kunni. andkommúnisti,.
myndi.níða.HKL.fyrir.Stalínsþjónkun ..En.
það.er.nú.öðru.nær,.helst.má.finna.að.þeim.
þætti.ritsins.of.mikla.mildi.gagnvart.þessum.
þræði.í.ferli.HKL ..Umfjöllunin.um.Gerska
ævintýrið. og. önnur. Sovétskrif. Halldórs. er.
rökföst.og.yfirveguð,.en.bakgrunnur.hefði.
gjarnan.mátt.vera.ítarlegri ..T .d ..hefði.verið.
fróðlegt. að. fá. einhverjar. áætlanir.um. tölu.
handtekinna.og.drepinna ..Svo.virðist. sem.
ógnarstjórn.Stalíns.hafi.orðið.sjálfvirk.vítis-
vél,.þar. sem. fólk.var.handtekið. af.handa-
hófi ..Þetta.væri.þá.svipað.ferli.og.í.galdra-
ofsóknunum. fyrir. þremur. öldum .. Enda.
bætti. ekki. úr. skák. í. Sovétríkjunum,. að.
leynilögreglan. fékk. kvóta. til. að. uppfylla,.
líkt. og. verksmiðjurnar!. –. og. var. auðvitað.
mjög.grunsamlegt,.ef.færri.voru.handteknir.
í. tilteknu. héraði. en. öðru .. Löngu. áður. en.
Gerska ævintýrið.birtist,.1939,.höfðu.verið.
afhjúpaðar.fáránlegar.lygar..í.ýmsum.játn-
ingum. í. Moskvuréttarhöldunum. 1936–8 ..
T .d .. játaði. einn. maður. að. hafa. hitt. son.
Trotskís.á.tilteknu.hóteli.í.Kaupmannahöfn ..
Blaðið.Socialdemokraten.upplýsti.að.hótelið.
hefði. brunnið. til. grunna. árið. 1918,.
hálfum. öðrum. áratug. fyrir. umræddan.
samsærisfund ..Eftir.viku.vandræðalega.þögn.
í.Moskvu.kom.ný.játning,.fundurinn.hafði.
vissulega. ekki. verið. í. þessu. löngu. brunna.
hóteli,. heldur. í. samnefndri. sælgætisbúð,.
„alræmdu. samsærisbæli. trotskista“ .. Gátu.
samsærismenn.þá.ekki.fundið.sér.hentugri.
stað?!.Margt.fleira.af.þessu.tagi.var.afhjúpað.í.
blöðum ..Halldór.Laxness.var.sífellt.á.ferðum.
erlendis,. og. las. heimsblöðin,. hann. hafði.
greiðan. aðgang. að. þessum. upplýsingum,.
sem.venjulegir.íslenskir.kommúnistar.höfðu.
ekki,.t .d ..var.umfjöllun.íslenskra.blaða.um.
Moskvuréttarhöldin. mjög. yfirborðsleg,.
oftast. bara. örstutt. fréttaskeyti. frá. Reuter ..
En. HKL. var. áreiðanlega. sannfærður.
stalínisti. fram.yfir.miðjan.aldur ..Svo. seint.
sem.1955,.á. ferð.um.Tékkóslóvakíu,. taldi.
hann. þjóðfélagsádeilu. óþarfa. þar,. því.
landið. væri. að. þróast. til. sósíalisma,. valda.
alþýðu. (Hannes. III,. bls .. 125) .. Og. þetta.
var. rétt. eftir. Slansky-réttarhöldin,. þar.
sem. margir. helstu. valdamenn. landsins.
voru. hengdir. fyrir. landráð,. að. ótöldum.
öðrum.stjórnmálamönnum.og.venjulegum.
borgurum. í. þessari. ógnarstjórn,. sem. var.
bergmál. frá.ógnaröldinni. í.Sovétríkjunum.
á.fjórða.áratug.aldarinnar .
Nú,. en. HKL. var. löngu. búinn. að. gera.
upp.við.þessa.villu.sína.sjálfur ..Þessi.stjórn-
málaafskipti. hans. voru. sannarlega. ekki.
til.að.bæta.eigin.hag,.öðru.nær,.hann.galt.
þeirra.margvíslega,.svo.sem.rakið.er.í.báðum.
ævisögunum .. Hann. gerði. þetta. af. samúð.
með.alþýðu,.og.löngun.til.að.létta.baráttu.
hennar.gegn.kúgun.og.misrétti,.ennfremur.
skal.haft.hugfast.að.hann.var.ekki.fyrst.og.
fremst.stjórnmálamaður,.heldur.sagnaskáld,.
og.ber.að.meta.sem.slíkan ..Hver.lætur.t .d ..
skáldsögur. Hamsun. eða. Frakkans. Céline.
gjalda.nasisma.höfundanna?
Það.er.eðlilegt.að.þessar.ævisögur.báðar.
séu. í. tímaröð .. Stundum. hefði. þó. verið.
æskilegt.að.fá.yfirlit.um.einstaka.þætti ..Hvað.
eftir.annað.kemur.Hannes.að.útlánstölum.
bókasafna,.þar.sem.Guðrún.frá.Lundi.var.
tíðari.en.HKL ..En.þetta.hefði.að.sjálfsögðu.
átt.að.bera.saman.við.tölur.um.bóksölu,.fólk.
fær.ekki.lánaðar.bækur.sem.það.á,.og.mig.
meir. en. grunar. að.bækur.HKL.hafi.verið.
miklu.söluhærri.en.Guðrúnar ..En.auðvitað.
eru.þetta.upplýsingar.um.stéttaskiptingu.í.
íslenskri.menningu ..Og.hér.hefði.endilega.
þurft. til. samanburðar. upplýsingar. um.
bókaútlán.nú.á.dögum,.þó.ekki.væri.nema.
þessara. tveggja. höfunda .. Enn. grunar. mig.
að.Guðrún.sé.næsta.horfin.af.því.sviði .
Oft. rekur. Hannes. hve. framúrskarandi.
tónlistarmenn.Menningartengsl.Íslands.og.
Ráðstjórnarríkjanna.fengu.til.Íslands.á.seinni.