Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2014, Blaðsíða 16

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 90. árg. 201412
í sár og látar þorna þar (e. wet to dry).
Þegar grisjurnar eru síðan fjarlægðar úr
sárinu rífa þær með sér það sem hangir í
þeim hvort sem það er lifandi eða lífvana
hold. Þessi aðferð var viðurkennd hér
áður og viðgengst því miður sumstaðar
enn. Þetta er ónákvæm aðferð við að
hreinsa sár þar sem mikil hætta er á
því að lifandi holdgunarvefur sé rifinn
upp úr sárbotninum og er auk þess
sársaukafullt fyrir sjúklinginn og ætti því
alls ekki að nota. Aðrar og nýrri aðferðir
við mekaníska hreinsun eru þegar sár eru
til dæmis hreinsuð með því að sprauta
á þau vatni eða öðrum skolvökva undir
þrýstingi með þar til gerðum áhöldum og
tækjum. Oft er hægt að hreinsa skánir og
óhreinindi af yfirborði sárs með einfaldri
stáltöng án þess að særa sárbeðinn.
Notkun sárasogsmeðferðar hefur aukist
til muna á síðustu árum, sérstaklega
við meðferð langvinnra sára. Þó að
megintilgangur sárasogsmeðferðar sé að
stuðla að uppbyggingu holdgunarvefs
í sári hafa nýjar rannsóknir og reynsla
sýnt að sárasogsmeðferð flýtir fyrir
hreinsun sára. Þegar undirþrýstingur
myndast undir loftþéttum sáraumbúðum
sem tengdar eru við sárasuguna veldur
það því að sáravessi sogast frá sárinu.
Við það hreinsast sárið, það dregur úr
bjúgmyndun og bakteríubyrði minnkar.
Einnig er talið að sárasogsmeðferðin geti
stuðlað að niðurbroti á dauðum vef og
auðveldað þannig hreinsun með hníf og
skærum.
Sjálfsleysing eða sjálfsmelting (e.
autolysis) er ferli sem á sér stað þegar
dauður vefur losnar eða leysist upp í
sári fyrir tilstuðlan ensíma sem líkaminn
sjálfur framleiðir. Hægt er að flýta fyrir
sjálfsleysingu með því að búa um sár
með loftþéttum umbúðum. Þegar
slíkar umbúðir eru notaðar, til dæmis
kökuumbúðir, filmur eða svampar með
límkanti, myndast súrt og rakt umhverfi
í sárinu en slíkar aðstæður stuðla að
sjálfsleysingu. Rakagel er einnig notað
til að auka raka í óhreinum sárum. Í
minni sárum, þar sem vefjaskaði er
ekki mikill, getur þessi hreinsun ásamt
því að skola sárið verið nægileg. Þessi
hreinsunaraðferð tekur tíma en er
sársaukalaus og hefur litla áhættu í för
með sér. Í sárum, þar sem vefjatap er
meira, getur þessi aðferð verið hjálpleg
til að mýkja upp dauðan vef áður en
sárið er hreinsað með áhöldum eins og
töngum, hníf eða skærum.
Hreinsun með hjálp flugnalirfa á sér
langa sögu. Þessa aðferð má rekja allt
til daga Florence Nightingale eða þegar
hermenn börðust í návígi og særðir lágu
eftir ósjálfbjarga á vígvellinum. Menn
tóku eftir því að sár, sem flugnalirfur eða
maðkar höfðu sest í, voru jafnan hreinni
og síður sýkt en önnur sár. Flugnalirfur
gefa frá sér ensím sem brjóta niður
dauðan vef. Úrganginn nota lirfurnar sér
til næringar. Ensím þeirra brjóta eingöngu
niður dauðan vef en ekki lifandi vef og því
er þetta mjög sérhæfð hreinsunaraðferð.
Í nútímanum eru lirfur ræktaðar við
dauðhreinsaðar aðstæður og notaðar
með góðum árangri til að hreinsa sár
sem erfitt hefur reynst að hreinsa með
öðrum hætti. Dæmi um sár, sem lirfur eru
notaðar á, eru sykursýkisár og legusár.
Líftími lirfa er stuttur (5­7 dagar) og því
þurfa þær að komast í sárin sem fyrst
eftir að þær klekjast úr eggjunum. Lirfur
eru sjaldan notaðar á Íslandi þar sem
erfitt og kostnaðarsamt er að útvega
þær.
Samantekt
Hreinsun sára er mikilvæg og getur verið
afgerandi fyrir árangursríka sárgræðslu.
Ýmsar leiðir eru til að hreinsa sár.
Þekking og færni meðferðaraðila sem
og aðgengi að efnum og áhöldum setja
skorður varðandi þær leiðir sem valdar
eru. Hefðbundnar aðferðir, svo sem
skolun sárs og það að skafa, skera
eða klippa dauðan vef, eru vel þekktar.
Sértækari hreinsunaraðferðir, eins
og notkun flugnalirfa eða tæknilegra
áhalda og tækja, eru einnig spennandi
kostir sem vert er að skoða. Engum
dylst að hlutverk hjúkrunarfræðinga í
sárameðferð er umtalsvert og þeir eru
lykilaðilar þegar kemur að því að annast
reglubundna umönnun sára. Ákvörðun
um hreinsun sára með skærum og
hnífum svo og sértækar aðferðir eins
og sárasogsmeðferð er þó alltaf tekin
í samráði við lækni og framkvæmd af
aðilum sem hafa fengið sérstaka þjálfun.
Sárameðferð er samvinna, og öryggi
og velferð sjúklings skulu alltaf höfð að
leiðarljósi við ákvörðun um meðferð.
Heimildir:
Flanagan, M. (2012). Principles of wound
management. Í M. Flanagan (ritstj.), Wound
healing and skin integrity, principles and
practice (bls. 66­83). Oxford: Wiley­Blackwell.
Fernandez, R., og Griffith, R. (2012). Water
for wound cleansing. Cochrane Database
of Systematic Reviews, Issue 2. DOI:
10.1002/14651858.CD003861.pub3. Sótt 10.
febrúar 2014 á http://onlinelibrary.wiley.com/
doi/10.1002/14651858.CD003861.pub3/pdf/
abstract.
Ingibjörg Guðmundsdóttir (2013).
Sárasogsmeðferð. Tímarit hjúkrunarfræðinga,
89 (5), 28­29.
Leaper, D.J., Schultz, G., Carville, K., Fletcher, J.,
Swanson, T., og Drake, R. (2013). Extending
the TIME concept: What have we learned
in the past 10 years? International Wound
Journal, 9 (4), S1­19.
Schultz, G.S., Sibbald, R.G., Falanga, V., Ayello,
E.A., Dowsett, C., Harding, K., o.fl. (2003).
Wound bed preparation: A systematic
approach to wound management. Wound
Repair and Regeneration, 11, S1­28.
Skörp hreinsun – hreinsun með agntöng
og skærum.