Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2014, Blaðsíða 56

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 90. árg. 201452
Sumar kvennanna sögðust vanar ofbeldi, fannst það jafnvel
standa framan á sér að það mætti fara illa með þær og að þær
gætu ekki beitt neinum vörnum.
Slæm líðan sem barn og unglingur
Konurnar fundu sem börn ýmist fyrir kvíða, depurð eða
einmanaleika og þær þjáðust af vanlíðan ásamt því að
vera undir stöðugu álagi og tvær þeirra reyndu sjálfsvíg.
Allar konurnar höfðu brotna sjálfsmynd og liðu fyrir skort á
sjálfstrausti sem börn og unglingar og voru með sjálfsásakanir.
Misjafnt var þó hvernig tilfinningin um brotna sjálfsmynd og
sjálfstraust kom fram hjá konunum eða eins og Ásta sagði frá
reynslu sinni:
Það var allt tekið frá manni þegar maður var lítill. Maður fékk
ekki að halda því heilagasta bara fyrir sig ... Maður hefur aldrei
verið með neina sjálfsmynd ... bara verið brotin niður ... Bara
brotin sjálfsmynd og sjálfstraust.
Brotinni sjálfsmynd tengdist einnig að konunum fannst þær
ýmist ljótar eða heimskar. Hjördísi fannst hún alls staðar vera
fyrir og fannst hún vera ljót og heimsk. Hún þjáðist einnig
af minnimáttarkennd og sagðist hafa lært að vera ósýnileg.
Hjördís lenti í enn frekara skipbroti þegar hún varð fyrir
kynferðislegu ofbeldi tíu ára gömul. Hún reyndi að segja móður
sinni frá ofbeldinu: „Mamma sagði mér bara að grjóthalda
kjafti en ég hef aldrei þorað að segja neinum öðrum frá þessu
... þessi maður er innan fjölskyldunnar. Ég missi alltaf kjarkinn
að segja frá.“
Konurnar áttu það sameiginlegt að reyna að segja frá ofbeldinu
þótt þær væru hræddar við viðbrögð annarra. Þær skynjuðu
að ekki var hlustað á þær og gáfust því upp. Tvær þeirra
töluðu ekki aftur um ofbeldið fyrr en í rannsóknarviðtalinu. Þær
lærðu að virkja varnarhætti og settu upp grímu til að verja sig
fyrir umheiminum. Hræðsla og ótti virtust vera fylgifiskar þess
ofbeldis sem konurnar urðu fyrir í æsku. Óttinn og hræðslan
spegluðust yfir á athafnir fyrir utan heimilið, athafnir sem voru
hluti af daglegu lífi. Viðbrögð annarra urðu til þess að þær fóru
að byrgja inni tilfinningar, þær voru með sektarkennd, ásökuðu
sjálfar sig eða fannst þær vera vondar. Kamilla sagðist hafa
haldið að ofbeldið, sem foreldrarnir beittu hana, væri sér að
kenna, hún varð fyrir andlegu, líkamlegu og kynferðislegu
ofbeldi af hendi þeirra: „Maður hefur á tilfinningunni að þetta
sé manni sjálfum að kenna. Þetta var bara svo rosalegt
leyndarmál allt saman. Það var líka brýnt fyrir manni að það
sem gerðist á heimilinu kæmi engum öðrum við.“
Skortur á umhyggju, stuðningi og tengslaneti í uppvexti
Tengslanet, umhyggja og stuðningur í uppvexti kvennanna var
af skornum skammti. Þær lýstu flestar umhyggjuleysi og fannst
þær vera óvelkomnar eða þeim væri hafnað af fjölskyldunni í
barnæsku eða á fullorðinsárum. Ásta sagðist ekki hafa fengið
þann stuðning sem hún þurfti í uppvextinum: „Það var ekkert
gott þegar ég var lítil ... bara alveg sama hvað gerðist, það var
aldrei neitt, hvorki ást né kærleikur eða neitt.“
Margar þeirra bera enn með sér þrá eftir æskunni og söknuð
yfir því að hafa ekki notið stuðnings í uppvextinum eða eins og
Petra sagði: „Ég upplifði að ég hefði aldrei átt neina æsku ...
að geta hlaupið um frjáls án þess að vera með áhyggjur eða
eitthvað ... fékk aldrei að vera barn, það held ég að sé mesti
söknuðurinn og sársaukinn.“ Síðar á lífsleiðinni, þegar þær
fóru að hafa samskipti við heilbrigðiskerfið, voru þær yfirleitt
aldrei spurðar hvort þær hefðu orðið fyrir ofbeldi. Ef þær voru
spurðar var þeim ekki sýnd umhyggja og stuðningur og þeim
ekki veitt tækifæri til að vinna úr tilfinningum sínum, til dæmis
með tilfinningatjáningu og úrvinnslu.
Tilfinningalegur vandi í dag
Birtingarmynd tilfinningalegs vanda kvennanna í dag
einkenndist meðal annars af erfiðleikum við að treysta og
tengjast tilfinningalega, auk brotinnar sjálfsmyndar og lítils
sjálfstrausts frá barnsaldri sem þeim hefur ekki tekist að vinna
úr. Björk finnst að það stoppi allt á henni sjálfri: „Ég horfi ekki í
spegil, ég horfi fram hjá honum af því að ég er svo ljót, ég trúi
því enn þá.“ Jóna sagði að áföllin hefðu orðið til þess að hún
hefði ekki nein mörk: „Það var bara opið hús; hver sem er gat
sest að og eignað sér eitthvað herbergi.“
Endurtekið ofbeldi
í bernsku og á
unglingsaldri
Einelti
Líkamlegt ofbeldi
Andlegt ofbeldi
Vanræksla
Kynferðislegt
ofbeldi
Ofbeldið veldur
endur teknum
sálrænum áföllum
Stöðugt er höggvið
í sama knérunn
Skortur á
verndandi þáttum
Skortur á tengsla­
neti, umhyggju og
stuðningi og því
vantar „sálrænan
höggdeyfi“ gegn
niðurbrjótandi
áhrifum ofbeldisins
Endurtekið ofbeldi
á fullorðinsaldri
Sálrænu „sárin“ ná
aldrei að gróa
Tilfinningaleg
þjáning sem oftast
er ótjáð
Niðurbrot
Viðvarandi
tilfinning a legur
vandi: „Ég veit ekki
hvað það er að líða
vel“
Þróun geðræns
vanda
Þunglyndi
Kvíði
Annars konar
geðröskun
Mynd 1. „Ég veit ekki hvað það er að líða vel.“ Ferill niðurbrots vegna endurtekins ofbeldis og afleiðinga þess.