Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2014, Blaðsíða 57

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 90. árg. 2014 53
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
Reiði, sorg, skömm, hræðsla, ótti, sektarkennd og tilfinning um
að vera einskis virði var einnig enn til staðar. Kamilla sagðist
enn finna til ótta og hræðslu eins og þegar hún var barn: „Þú
veist, ég næ einhvern veginn ekki að fullorðnast almennilega.
Er bara krakki, alltaf þegar mér líður illa, alltaf rosalega hrædd.“
Hún finnur einnig fyrir skömm og finnst erfitt að hugsa um
áföllin: „Þetta er líka svo persónulegt allt saman.“
Vanlíðanin leiddi einnig til flótta í ofát, átröskun, vín og önnur
efni eða til þess að konurnar lokuðu á eigin tilfinningar.
Sumum fannst þær vera gleymnar og tengdu það við lokun á
tilfinningar, eins og Petra sagði: „Ég upplifi líka að ég sé svo
gleymin en kannski er það af því að ég loka á tilfinningar.“
Petra leiddist út í fíkniefnaneyslu en er allsgáð í dag. Hún
telur að áföllin hafi verið orsök þess að hún fór í neyslu. Jóna
notaði mat til að róa sig og byrjaði á því strax sem barn. Hún
hefur átt við offituvandamál að stríða sem fullorðin. Sumar
kvennanna hafa verið með sjálfsvígshugsanir og hafa reynt
að fyrirfara sér.
Staðan nú: geðrænir og líkamlegir sjúkdómar
Konurnar telja sig ekki heilsuhraustar og finna fyrir vanmætti,
þreytu og tilfinningalegri vanlíðan. Þær sögðu þó að líkamleg
vandamál væru ekki þeirra aðalvandi þótt þær séu ýmist
með stoðkerfisvanda, magabólgur, gigt eða verki. Hönnu
finnst kvíðinn vera verstur: „Það er eiginlega kvíðinn sem
er að gera mig vitlausa ... ég er kvíðin fyrir öllu, hvernig
dagurinn verður og öllu mögulegu, ég verð svo þung í höfðinu.
Hugsanirnar eru líka alveg á fullu, mér finnst ég ekki geta
afborið meir.“ Tvær þeirra hafa á seinni árum verið greindar
með áfallastreituröskun. Jóna átti vanda til að fá kvíðaköst en
sagði það koma sjaldan fyrir núna. Hún hefur einnig glímt við
mikið þunglyndi: „Sálfræðingurinn minn greindi mig tvisvar með
áfallastreituröskun en þetta er næstum því krónískt ástand.
Ég er að glíma við afleiðingarnar af áföllunum en því fylgir
þunglyndi og kvíði.“ Allar konurnar áttu það sameiginlegt að
vilja vinna með sjálfar sig þrátt fyrir slæma líkamlega líðan og
andlega þreytu. Björk sagði það hafa hjálpað sér mikið að fara
í rannsóknarviðtölin:
Það hjálpaði mér heilmikið að ætla að fara í þetta viðtal ... Ég
fór að hugsa svo mikið um þetta. Það sem mér finnst að þurfi
að vinna með hjá mér er að vinna með kjarnann ... Í dag segi
ég að ég sé orðin fullorðin ... ég sé ekki lengur fórnarlamb ...
Ég ræð hvort að fólk beiti mig andlegu ofbeldi eða ekki ... ég
veit að mér getur liðið betur, spurning hvort ég trúi því en ég
veit ekki hvað það er að líða vel.
UMRÆÐA
Rannsóknin fjallar um reynslu kvenna með geðröskun, einkum
þunglyndi og kvíða, af áhrifum endurtekins ofbeldis í bernsku
og á fullorðinsárum á líðan, líkamsheilsu og geðheilbrigði.
Rannsóknin var framkvæmd til þess að dýpka þekkingu og
auka skilning á tengslum ofbeldis og geðröskunar frá sjónarhóli
kvennanna sjálfra. Niðurstöðurnar sýna niðurbrot og vanlíðan
kvennanna frá barnæsku til fullorðinsára, eða eins og Björk
sagði: „Ég veit ekki hvað það er að líða vel.“ Konurnar í
rannsókninni lýstu niðurbrjótandi áhrifum endurtekins ofbeldis,
bæði í æsku og á fullorðinsaldri, en Holm o.fl. (2009) benda
á að stöðugt álag og streita ásamt áföllum í æsku valdi
aukinni viðkvæmni fyrir streitu og þróun geðrænna vandamála
á fullorðinsaldri. Þá var enn til staðar hjá konunum andleg
vanlíðan og geðræn vandamál en endurtekin áföll í æsku og
líkamlegt, andlegt eða kynferðislegt ofbeldi geta skýrt flókin
vandamál einstaklinga með áfallastreituröskun (Cloitre o.fl.,
2009). Rannsóknir hafa einnig sýnt að verulegar líkur eru á að
alvarlega þunglyndir einstaklingar hafi orðið fyrir endurteknum
áföllum frá barnsaldri (Arnow o.fl., 2011; Dennis o.fl., 2009;
Heim o.fl., 2008).
Uppvöxtur kvennanna einkenndist af andlegri vanlíðan, meðal
annars depurð, kvíða, brotinni sjálfsmynd og litlu sjálfstrausti
ásamt því að telja sig ekki hafa tilverurétt. Freydís Jóna
Freysteinsdóttir (2005) bendir á að ofbeldi og vanræksla geti
haft alvarlegar afleiðingar hjá börnum, meðal annars valdið
þunglyndi og kvíða. Konurnar í þessari rannsókn glímdu allar
við þunglyndi og kvíða ásamt því að sumar þeirra þjáðust
af félagsfælni og annars konar geðröskun. Í megindlegri
rannsókn Kuo o.fl. (2011) á 102 einstaklingum greindum með
félagsfælni komu fram vísbendingar um tengsl félagsfælni og
kvíðaeinkenna við ofbeldi og vanrækslu, en einnig um tengsl
þunglyndis við vanrækslu á andlegum þörfum barns í æsku.
Gerge (2010) telur áföll á barnsaldri geta aukið líkur á að
konan verði tilfinningalega berskjölduð á fullorðinsárum þar
sem líðanin litast af fyrri reynslu. Hræðsla og ótti hafði fylgt
konunum í þessari rannsókn frá barnsaldri og sumar þeirra
voru enn í viðbragðsstöðu eins og þær þyrftu enn að verja sig.
Hanna og Jóna lifðu enn í ótta við gerendur frá því í barnæsku
og Hanna átti erfitt með svefn.
Skömmin var ríkjandi þáttur í fari þeirra og sumum þeirra
fannst skammarlegt að segja frá því sem hafði komið fyrir þær.
Skömm og sektarkennd geta verið ríkjandi hjá einstaklingum
með áfallastreituröskun þar sem skammartilfinningin getur
kallað fram streituviðbrögð við slæmum minningum (Robinaugh
og McNally, 2010). Sumar kvennanna í rannsókninni töluðu
um gleymsku og tengdu nokkrar þeirra það við að þær vildu
forðast slæmar minningar, en það samræmist umfjöllun Foa
o.fl. (2000) um fjölþætt viðbrögð við áföllum.
Talið er að kynferðislegt ofbeldi í æsku geti aukið hættu á að
lenda síðar meir í ofbeldissambandi (Daigneault o.fl., 2009)
en mörgum kvennanna fannst jafnvel að það væri eðlilegt að
þær væru í samskiptum við fólk sem færi illa með þær og
við val á sambýlismanni veldu þær sér eitthvað kunnuglegt. Í
ofbeldissamböndum fundu konurnar í rannsókninni til ákveðins
vanmáttar við að bjarga sér enda kemur það heim og saman
við að konur, sem búa við ofbeldi í nánum samböndum, finni
fyrir aukinni streitu auk þess sem þær geta haft skerta andlega,
líkamlega og félagslega getu (Martinez­Torteya o.fl., 2009).
Þó verður að taka tillit til flókinna áhrifa áfalla á einstaklinginn,
áhrifa sálfræðilegra þátta á líðan og getu til að bjarga sér,
lífssögu einstaklingsins og félagslegrar stöðu (Goodman o.fl.,
2009).